Իրանի շուրջ լարվածությունը հասել է կրիտիկական մակարդակի – ռազմական փորձագետ (հարցազրույց)

Մերձավոր Արևելքում իրավիճակի կտրուկ սրման պայմաններում հատուկ անհանգստություն է առաջացնում Իրանի Իսլամական Հանրապետության շուրջ աճող ռազմաքաղաքական լարվածությունը: Տարածաշրջանում ամերիկյան ռազմական ներկայության ուժեղացումը, ինտենսիվ ռազմաքաղաքական մանևրները և իրանական զինված ուժերի բերումը բարձրացված մարտական պատրաստության վիճակի՝ այս ամենը պոտենցիալ վտանգավոր էսկալացիայի նշաններ են: Ինչպիսի՞ սցենարներ կարող են իրականանալ մոտ ապագայում: Որքանո՞վ է մեծ ռազմական հակամարտության հավանականությունը: Ինչպե՞ս կարող է իրանական ճգնաժամի հնարավոր սրումն անդրադառնալ Հարավային Կովկասի, և մասնավորապես՝ Հայաստանի վրա: Այս և այլ հարցերի VERELQ տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնին տված հարցազրույցում պատասխանեց ռազմական փորձագետ, Կովկասի ինստիտուտի փոխտնօրեն Սերգեյ Մինասյանը:

Լուսանկարում Սերգեյ Մինասյանն է

VERELQ. Պարոն Մինասյան, որպես անվտանգության հարցերով փորձագետ, ասացեք, խնդրեմ, որքանո՞վ լուրջ է լարված իրավիճակը Իրանի շուրջ ռազմաքաղաքական հարթությունում և ինչպիսի՞ հնարավոր հետևանքների կարող է դա հանգեցնել:

Սերգեյ Մինասյան. Չնայած ես անմիջականորեն Իրանի մասնագետ չեմ, սակայն ռազմատեխնիկական և ռազմաքաղաքական ասպեկտների առումով կարող եմ ասել, որ երկար տարիների, եթե ոչ տասնամյակների ընթացքում, Իրանի շուրջ ռազմական լարվածությունը չի հասել այնպիսի բարձր մակարդակի, ինչպիսին մենք տեսնում ենք այժմ:

Այս իրավիճակը բացատրվում է մի քանի կարևոր գործոնների համադրությամբ: Առաջին հերթին, դա ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի քաղաքականությունն է, տարածաշրջանում ամերիկյան ռազմական խոշոր ներկայությունը, ներառյալ զգալի քանակությամբ տեխնիկա, զինծառայողներ, և հատկապես ավիացիա և ռազմածովային ուժերի ավիակիր հարվածային խմբեր:

Անշուշտ, սա սերտորեն կապված է այսպես կոչված «Իսրայելի գործոնի» հետ: ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի համար Իսրայելը ներկայացնում է բարձրագույն մակարդակի առաջնահերթություն: Կարելի է նույնիսկ ասել, որ իսրայելական գործոնը Թրամփի համար ներքին քաղաքական օրակարգի կարևոր տարր է, ուստի ԱՄՆ նախագահի վարչակազմը չափազանց ուշադիր է վերաբերվում Իսրայելի դիրքորոշմանը, խնդրանքներին և պահանջներին:

Ակնհայտ է նաև, որ Իսրայելը գիտակցում է ներկա պահի եզակիությունը, որը նրան տալիս է «հնարավորությունների պատուհան», որը կարող է փակվել տարբեր պատճառներով, ներառյալ առաջնահերթությունների հնարավոր փոփոխությունը: Ելնելով դրանից, կարելի է արձանագրել, որ Իրանի շուրջ ռազմական լարվածությունն իրոք հասել է կրիտիկական մակարդակի:

Հատուկ անհանգստություն է առաջացնում ավիացիայի կենտրոնացումը, որը, հավանաբար, կդառնա գլխավոր հարվածային գործիքը: Հիմնական հարվածը կարող է հասցվել Միացյալ Նահանգների ավիակիր միավորումների և Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի կողմից: Անշուշտ, այս փաստը խիստ լրջորեն հաշվի է առնվում իրանական ղեկավարության կողմից:

Կարծում եմ, որ ռազմական գործողության որոշման դեպքում կօգտագործվեն զինամթերքի նորագույն համակարգեր, ներառյալ այնպիսիք, որոնք երբեք նախկինում չեն կիրառվել մերձավորարևելյան տարածաշրջանում: Հետևաբար, ռազմական սպառնալիքի մակարդակը պետք է գնահատել որպես չափազանց բարձր:

Այդ մասին վկայում է նաև հենց Իրանի արձագանքը: Մի կողմից, Թեհրանը ցուցադրում է բանակցությունների պատրաստակամություն, իսկ մյուս կողմից` բերում է իր զինված ուժերը լիակատար մարտական պատրաստության վիճակի: Այս քայլերը ցույց են տալիս, որ իրանական ղեկավարությունը նույնպես չափազանց լրջորեն է գնահատում ստեղծված իրավիճակը:

VERELQ. Որպես ռազմական փորձագետ, բացառո՞ւմ եք արդյոք ցամաքային գործողության հնարավորությունը: Ճի՞շտ է արդյոք ենթադրել, որ էսկալացիայի դեպքում խոսքը հիմնականում կգնա օդային հարվածների մասին:

Սերգեյ Մինասյան. Ռազմավարական տեսանկյունից, հիմնական շեշտը իրոք դրվում է մեծածավալ օդային կամ, ավելի ճիշտ ասած, օդատիեզերական գործողության անցկացման վրա: Վերջին դեպքում ակտիվորեն կօգտագործվեն հետախուզության և նշանառման տիեզերական միջոցները, ինչը զգալիորեն կբարձրացնի հասցվող հարվածների արդյունավետությունը:

Նման սցենարներ մշակող ռազմական ռազմավարներն ելնում են այն բանից, որ համակցված ռազմաօդային և հրթիռային հարվածները պոտենցիալ կարող են հանգեցնել Իրանի Իսլամական Հանրապետության պետական կառավարման համակարգի ապակազմակերպմանը, ռազմական կառավարման համակարգի հնարավոր կոլապսի և, որպես հետևանք, հրահրել լուրջ ապակայունացնող գործընթացներ իրանական պետության ներսում:

Չլինելով անմիջականորեն Իրանի մասնագետ՝ ես չեմ կարող բացարձակ վստահությամբ դատել իրանական քաղաքական ռեժիմի կայունության աստիճանի մասին, նրա՝ այսպես կոչված «գլխատող հարվածներին» դիմակայելու ունակության մասին, այսինքն՝ հարվածներ, որոնք կուղղվեն...

VERELQ. Որոշումների ընդունման կենտրոններին, ճի՞շտ է:

Սերգեյ Մինասյան. Միանգամայն ճիշտ է, քաղաքական և ռազմական որոշումների ընդունման առանցքային կենտրոններին, պետական և ռազմական ղեկավարության օբյեկտներին: Մեծ հավանականությամբ նաև հարվածներ կհասցվեն Իրանի էներգետիկ ենթակառուցվածքին, որտեղ իրավիճակն առանց այդ էլ բավականին լարված է:

Այլ կերպ ասած, ենթադրվող հարվածների ռազմավարական հայեցակարգը առաջին հերթին նպատակաուղղված կլինի Իրանում որոշակի ներքաղաքական գործընթացներ հրահրելուն, որոնք կարող էին հանգեցնել գոյություն ունեցող ռեժիմի ապակայունացմանը:

Բացի այդ, հաշվի առնելով հարվածի նորագույն միջոցների հնարավոր կիրառումը, ներառյալ հատուկ բարձր հզորության զինամթերքը, պետք է սպասել իրանական հրթիռային և միջուկային ծրագրերի հետ կապված ստորգետնյա օբյեկտներին և ենթակառուցվածքներին հարվածներ հասցնելու փորձերի:

VERELQ. Ռուսաստանն առաջարկում է իր միջնորդական ծառայությունները իրանական ճգնաժամի կարգավորման հարցում: Հաշվի առնելով ռուս-ամերիկյան հարաբերություններում որոշակի մերձեցումը, արդյո՞ք սա բավարար է, որպեսզի Մոսկվան նշանակալի դեր խաղա այս իրավիճակի լուծման հարցում:

Սերգեյ Մինասյան. Ինձ համար դժվար է միանշանակ գնահատել, թե որքանով է Ռուսաստանի Դաշնության և Միացյալ Նահանգների միջև վստահության ներկա մակարդակը և բանակցային գործընթացի ինտենսիվությունը թույլ տալիս այս տերություններին արդյունավետ կենտրոնանալ իրանական խնդրի լուծման վրա: Թեև, ինչպես հիշում ենք, զանգվածային լրատվության միջոցներում հայտնվել են հաղորդագրություններ այն մասին, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը քննարկել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ իրանական ճգնաժամի կարգավորման գործում ռուսական մասնակցության հնարավորությունը:

Մյուս կողմից, չնայած Ռուսաստանի և Իրանի Իսլամական Հանրապետության միջև վերջերս ստորագրված համաձայնագրերին և պայմանագրերին, Մոսկվան չունի ուղղակի իրավաբանական պարտավորություններ Թեհրանին ռազմական օգնություն ցուցաբերելու համար: Սակայն հարկ է նշել, որ ներկայումս, ի թիվս այլոց, անցկացվում են եռակողմ խորհրդակցություններ Իրանի, Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության ներկայացուցիչների միջև:

Կարծում եմ, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը, հաշվի առնելով ուկրաինական ուղղության առաջնահերթությունը ռուսական արտաքին և ռազմական քաղաքականության համար ներկա փուլում, կարող է հույս դնել Ռուսաստանի որոշակի «դրական չեզոքության» վրա Իրանի շուրջ ֆորս-մաժորային հանգամանքների առաջացման դեպքում: Մոսկվայի այդպիսի դիրքորոշումը պոտենցիալ կերպով կարող է Վաշինգտոնի կողմից մեկնաբանվել որպես յուրօրինակ զիջում կամ ռուսական ղեկավարության կողմից կառուցողական ժեստ:

Միևնույն ժամանակ ակնհայտ է, որ Իրանի շուրջ լարվածության էսկալացիան խիստ անցանկալի է Ռուսաստանի համար, իսկ իրադարձությունների զարգացման ռազմական սցենարը հակասում է ռուսական շահերին մի շարք պատճառներով, ներառյալ ռազմատեխնիկական համագործակցության ասպեկտները: Ինչպես հայտնի է, Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը Ռուսաստանի համար կարևորագույն գործընկերն է ռազմատեխնիկական համագործակցության ոլորտում՝ Ուկրաինայի տարածքում շարունակվող ռազմական հակամարտության համատեքստում:

VERELQ. Եվ, թերևս, վերջին հարցը: Հաշվի առնելով, որ Իրանը, հատկապես վերջին տարիներին, տարածաշրջանային անվտանգության կարևոր գործոն է, այդ թվում Հայաստանի և ողջ Հարավային Կովկասի համար, ինչպե՞ս կարող է Իրանի հնարավոր ապակայունացումը կամ Մերձավոր Արևելքում լարվածության նոր խոշոր օջախի առաջացումն անդրադառնալ մեր տարածաշրջանի վրա: Գոյություն ունի՞ արդյոք Հարավային Կովկասում իրավիճակի ապակայունացման հավանականություն: Ինչպիսի՞ հետևանքներ պետք է սպասել: Հնարավո՞ր է արդյոք փախստականների խնդիր, և արդյոք Ադրբեջանը չի՞ փորձի օգտվել այս իրավիճակից իր շահերի համար:

Սերգեյ Մինասյան. Ձեր թվարկած բոլոր սցենարները, անշուշտ, պետք է հաշվի առնվեն Հարավային Կովկասի համար իրանական ճգնաժամի հնարավոր հետևանքների վերլուծության ժամանակ: Սա վերաբերում է ինչպես հնարավոր փախստականների հոսքերի խնդրին, այնպես էլ այլ ասպեկտներին, ներառյալ Ադրբեջանի գործողությունների հնարավոր ակտիվացումը:

Կարևոր է հիշեցնել, որ և՛ 2020 թվականին, և՛ 2023 թվականին Ադրբեջանի ղեկավարությունը նպատակաուղղված կերպով օգտագործել է գլոբալ ֆորս-մաժորային հանգամանքների իրավիճակները իր տարածաշրջանային նպատակների իրականացման համար: Առաջին դեպքում դա տեղի էր ունենում COVID-19 համավարակի և ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի նախընտրական արշավի ֆոնին, երբ միջազգային հանրությունը կենտրոնացած էր հիմնականում սեփական խնդիրների վրա: Ինչ վերաբերում է 2023 թվականի սեպտեմբերին, ապա այս իրադարձությունները մեծ մասամբ կապված էին Ռուսաստանի և արևմտյան երկրների ներգրավվածության հետ Ուկրաինայի տարածքում շարունակվող հակամարտության մեջ: Այսպիսով, վերը նշված իրադարձությունների զարգացման բոլոր սցենարները միանգամայն իրատեսական են և չեն կարող բացառվել դիտարկումից: