Հարավային Կովկասի արագ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական քարտեզի պայմաններում Հայաստանի տնտեսական անվտանգության հարցերը առաջին պլան են մղվում՝ դադարելով լինել զուտ տնտեսական խնդիրներ։ Այսօր ցանկացած առևտրային որոշում հավասարում է՝ բազմաթիվ քաղաքական անհայտներով։ Վերջին շրջանում տեղեկատվական դաշտում ավելի հաճախ են հնչում քննարկվող, իսկ երբեմն էլ՝ տագնապալի թեմաներ․ Ադրբեջանից նավթամթերքի հնարավոր գնումը, «ոչ բարեկամական» միջանցքներով բեռների տարանցումը և Ղազախստանի նոր դերը հանրապետության պարենային ապահովման գործում։ Որտե՞ղ է անցնում տնտեսական նպատակահարմարության և ազգային անվտանգության սպառնալիքի միջև նուրբ սահմանագիծը։ Արդյո՞ք շուկաների դիվերսիֆիկացիան փրկօղակ է, թե՞ կախվածության նոր ձևի քողարկում։ Այս խճճված հանգույցները քանդելու համար VERELQ-ը դիմել է տնտեսագիտության դոկտոր Թաթուլ Մանասերյանին։ Հարցազրույցում տնտեսագետը խիստ գնահատական է տալիս Բաքվի հետ առևտրային կապեր հաստատելու փորձերին՝ հարևանների ագրեսիվ հռետորաբանության ֆոնին, վերլուծում է Ղազախստանի «ցորենի դիվանագիտությունը» և կասկածի տակ դնում տարածաշրջանի նկատմամբ Եվրամիության հետաքրքրության իրական դրդապատճառները։  Լուսանկարում` Թաթուլ Մանասերյանը VERELQ: Պարոն Մանասերյան, այժմ քննարկվում է Ադրբեջանից նավթամթերք գնելու հարցը։ Ասացեք, խնդրեմ, որքանո՞վ է դա իրատեսական տնտեսական տեսանկյունից, ինչպես նաև Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության տեսանկյունից։ Որքանո՞վ է դա տեղին։ Թաթուլ Մանասերյան: Կարծում եմ՝ պետք չէ իրադարձություններից առաջ ընկնել, քանի որ Ադրբեջանը դեռևս իրեն այնպես չի պահում, ինչպես ակնկալվում է, մեղմ ասած։ Ադրբեջանը փորձում է օգտագործել ցանկացած հնարավորություն, որպեսզի Հայաստանը հայտնվի կախյալ վիճակում։ Եվ առավել ևս Ադրբեջանի համար մեծ նվեր կլինի, եթե այդ կախվածությունը լինի հենց Ադրբեջանից։ Կարծում եմ, որ հիմա պետք չէ թույլ տալ վաղաժամ տնտեսական կախվածություն, քանի որ չկան ոչ մի երաշխիքներ՝ հաշվի առնելով նաև բարձրաստիճան ղեկավարների հռետորաբանությունը՝ սկսած նախագահից, վերջացրած նախարարներով և պատգամավորներով՝ ուղղված Հայաստանի հասցեին։ Սա խոսում է այն մասին, որ դեռևս չկան ոչ մի երաշխիքներ, վստահելու ոչ մի հիմքեր, և առավել ևս՝ առկա աղբյուրները մեկ աղբյուրով փոխարինելու հիմքեր, նույնիսկ եթե դա տնտեսապես ձեռնտու լինի Հայաստանին։ Ուստի կարծում եմ, որ դա վաղաժամ է։ VERELQ: Այո, հասկանալի է, բայց մյուս կողմից կա երկու կարևոր հանգամանք։ Առաջինը հեղինակության հետ կապված ծախսերն են։ Ո՞ր ընկերությունն ընդհանրապես կարող է գնալ դրան։ Եվ երկրորդը՝ ընդհանուր նպատակահարմարությունը։ Ինքը՝ Ադրբեջանը ևս նավթամթերքի առումով կախված է արտաքին շուկաներից, այսինքն՝ նա նույնպես նավթամթերք է ներկրում։ Այս առումով որքանո՞վ է ադրբեջանական նավթամթերքը պիտանի ներկրման համար։ Թաթուլ Մանասերյան: Դե, ես արդեն չեմ խոսում որակի մասին։ Խոսքը դեռ որակի մասին չէ։ Դրանով պետք է զբաղվել այն ժամանակ, երբ պահը գա։ Բայց հիմա, կարծում եմ, խոսքը դրա մասին չէ։ Խոսքը նպատակահարմարության մասին է։ Եվ պետք է պարզապես կշռադատել բոլոր փաստարկները՝ կողմ և դեմ։ Եվ այդ ժամանակ ակնհայտ կդառնա, որ Ադրբեջանը պարզապես մանիպուլացնում է դա, այլ ոչ թե ձգտում է իրականում ինչ-որ կապեր հաստատել և որևէ ոլորտում հավասարը հավասարի պես լինել Հայաստանի հետ։ Պարզ է։ VERELQ: Մինչ այդ էլ կար Ադրբեջանով բեռների, տվյալ դեպքում՝ ցորենի տարանցման հարցը։ Ռուսաստանից ևս ցորենի խմբաքանակ եկավ, Ղազախստանից նույնպես։ Իսկ սրան ինչպե՞ս եք նայում։ Սա տնտեսական տեսանկյունից բազմազանությո՞ւն է։ Թաթուլ Մանասերյան: Հենց այդ տեսանկյունից էլ պետք է դիտարկել։ Մյուս կողմից, Ղազախստանը շատ սերտ կապեր ունի Ադրբեջանի հետ, և Ղազախստանին դա շատ ձեռնտու է։ Այստեղ չկան այնպիսի ծանրակշիռ կասկածներ, որ Ղազախստանը մանիպուլացնում է կամ ինչ-որ թաքնված նպատակներ ունի։ Կարծում եմ, որ դա արվում է նրա համար, որպեսզի Ղազախստանը դիվերսիֆիկացնի իր արտահանումը և ներմուծումը նույնպես։ Ղազախստանը փորձում է զարգացնել կապերը բոլոր հնարավոր երկրների, այդ թվում՝ Հայաստանի հետ։ Եվ Ադրբեջանի հետ այդ պայմանագիրն ու պայմանավորվածությունը Ղազախստանն ուներ մի քանի տարի առաջ, եթե չեմ սխալվում՝ արդեն հինգերորդ տարին է։ Եվ հարց է ծագում՝ ո՞վ է հեղինակը, Ղազախստանից հացահատիկի ներկրման նախաձեռնողը։ Համենայն դեպս, ես չեմ կարծում, որ դրանք Հայաստանի իշխանություններն են, այսօրվա իշխանությունները, քանի որ իրենք էլ էին զարմացած դրանից։ Այսինքն՝ իշխանության բոլոր ներկայացուցիչների և պատգամավորների առաջին արձագանքը վկայում է այն մասին, որ, դե, չի կարող այնպես լինել, որ մանավանդ այսօրվա իշխանությունները ինչ-որ բան նախաձեռնած լինեն և, այսպես ասած, «թանկ գնով չվաճառեն» քաղաքացիական հասարակությանը։ Կարծում եմ՝ դա ակնհայտ է, և Ղազախստանի ու Ադրբեջանի միջև երկկողմ կապերը պետք չէ տեղափոխել այլ հարթություն։ VERELQ: Եվ վերջին հարցը՝ կապված Եվրամիության հետ Հայաստանի կապերի սերտացման հետ։ Եվրամիությունը նույնպես խոսում է այն մասին, որ պետք է, այսպես ասած, նվազեցնել տնտեսական կախվածությունը, Հայաստանը տանել դեպի տնտեսական դիվերսիֆիկացիա։ Դրա համար միջոցներ են հատկացվում։ Ինչպե՞ս եք սրան նայում։ Թաթուլ Մանասերյան: Հասկանալի է, որ դրա վրա չեն խնայելու, որովհետև կան շատ հեռուն գնացող նպատակներ, և Ադրբեջանն ու Թուրքիան համատեղ անելու են ամեն հնարավորը՝ իրենց նպատակներին փուլ առ փուլ հասնելու համար։ VERELQ: Իսկ ո՞րն է այդ նպատակը։ Թաթուլ Մանասերյան: Դե, կարծում եմ՝ այստեղ ոչ մի հանելուկ և գաղտնիք չկա։ Դա միասնական Պան-Թուրանի ստեղծումն է, ինչպես կոչվում է Թուրանական պետության նախագիծը կամ պանթուրանիզմը։ Դրա մասին շատ է խոսվում և ոչ առաջին տարին։ VERELQ: Այսինքն՝ Եվրամիությունը նույնպե՞ս կարող է դրան օգնել: Ինչպե՞ս: Թաթուլ Մանասերյան: Եվրամիությունը պարզապես այլընտրանք չունի, որովհետև անվտանգության տեսանկյունից կախված է Թուրքիայից։ Եվ ոչ միայն։ Նկատի ունենք այն, որ Թուրքիայի բանակը ամենահզորն է Եվրոպայում (տարածաշրջանի ՆԱՏՕ-ի երկրների շարքում)։ Եվ Եվրոպայի համար կորցնել նման ուժը... կարծում եմ, որ փոքրիկ Հայաստանի պատճառով ոչ մի եվրոպացի դրան չի գնա։