Ռուսաստան-Ադրբեջան հարաբերություններում լարվածությունը սկսվեց Եկատերինբուրգում տեղի ունեցած միջադեպից հետո, որը կոշտ արձագանք ստացավ Բաքվից՝ այդ թվում՝ ճնշմամբ ռուսական լրատվամիջոցների նկատմամբ։ Ռուսաստանը իր հերթին ընդգծեց զսպվածության անհրաժեշտությունը։ Հայկական ուղղությամբ լարվածությունն պահպանվում է՝ ներքաղաքական ճգնաժամի ֆոնին, սակայն Մոսկվան հանդես է գալիս զուսպ դիրքորոշմամբ՝ շեշտելով օրինականության և ավանդական ինստիտուտների, այդ թվում՝ Հայ Առաքելական Եկեղեցու նկատմամբ հարգանքի կարևորությունը։
VERELQ-ի հետ զրույցում ռուսաստանյան քաղաքագետ Նիկոլայ Սիլաևը նշում է, որ այս զարգացումները պետք է դիտարկել որպես հետխորհրդային երկրների էլիտաների երկարաժամկետ ռազմավարության մի մաս, որոնց նպատակը Ռուսաստանի ազդեցության հավասարակշռումն է։ Միևնույն ժամանակ նա ընդգծում է, որ Ռուսաստանը շարունակում է մնալ առանցքային խաղացող, որի հետ տարածաշրջանային երկրները վաղ թե ուշ ստիպված կլինեն կառուցել իրատեսական հարաբերություններ։
Ինչո՞ւ է Հայաստանը և Ադրբեջանը, լինելով դաշնակիցներ Ռուսաստանի հետ, հեռանում Մոսկվայից
VERELQ – Ձեր կարծիքով ինչո՞ւ են Հայաստանը և Ադրբեջանը, որոնք դաշնակցային համաձայնագրեր ունեն Ռուսաստանի հետ, այսօր քայլեր անում Մոսկվայից հեռանալու ուղղությամբ։ Ինչ է փոխվել Ռուսաստանի քաղաքականության մեջ այս երկրների նկատմամբ։
Նիկոլայ Սիլաև – Կարծում եմ՝ այստեղ երկու մակարդակ կա։ Առաջինը՝ կոնկրետ իրադարձություններն են, որոնց մանրամասները հասկանալի են միայն անմիջականորեն ներգրավված անձանց։ Երկրորդը՝ ավելի լայն և կառուցվածքային շերտն է, որի մասին ես կցանկանայի խոսել։
Կարծում եմ՝ Հարավային Կովկասը նույնպես ենթարկվում է միջազգային կարգի փոփոխություններին։ Վերջին տարիներին տարածաշրջանում որոշ կայունություն կար․ Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը տարբեր ձևերով հավասարակշռում էին Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև։ Այդ հավասարակշռումը արտաքին քաղաքականության առանցքն էր։
Մինչև 2020 թվականը Ռուսաստանը տարածաշրջանում ուներ գրեթե անվիճելի ռազմական գերակայություն։ Սակայն դրանից հետո տեղի ունեցան էական փոփոխություններ։ Նախ՝ աճեցին Հարավային Կովկասի երկրների ներքին ներուժները, և երկրորդ՝ ի հայտ եկավ նոր, ուժեղ քաղաքական ու ռազմական խաղացող՝ Թուրքիան, որն ավելի վաղ շատ ավելի զգուշավոր էր գործում։
2020-ից սկսած սկսվեց տարածաշրջանային կարգի փոփոխությունը, որը համընկնում է նաև համաշխարհային կարգի վերափոխման հետ։ Թուրքիան ակտիվացավ, իսկ Ռուսաստանը, նույնիսկ ունենալով ռազմական առավելություն, չէր կարող լիարժեք օգտագործել այն՝ Ուկրաինայի հետ կապված ռազմական գործողությունների պատճառով։ Սա Ադրբեջանին հնարավորություն տվեց վարելու ավելի հարձակողական արտաքին քաղաքականություն, իսկ Հայաստանին և Վրաստանին՝ վերանայելու իրենց արտաքին քաղաքական ուղեգիծը։
VERELQ – Ինչ է փոխվել տարածաշրջանում հատուկ ռազմական գործողությունից հետո, և ինչպես է դա անդրադարձել Հարավային Կովկասի երկրների գործողությունների վրա։
Նիկոլայ Սիլաև – Ադրբեջանը լավագույնս օգտագործեց ստեղծված հնարավորությունը՝ վերականգնելով վերահսկողությունը Լեռնային Ղարաբաղի ողջ տարածքի վրա։ Դա հնարավոր դարձավ Ռուսաստանի ժամանակավոր թուլացման և Հայաստանի Արևմուտքի հետ հարաբերությունների սերտացման ֆոնին։
Հայաստանը շարունակեց հավասարակշռման քաղաքականությունը, բայց արդեն՝ արևմտյան բացատրությունների տրամաբանությամբ՝ կարծես Ռուսաստանը թուլացել է և ի վիճակի չէ ազդելու։ Սակայն 2023-ին Արևմուտքում սպասում էին Ռուսաստանի պարտությանը։ 2024-ին պարզ դարձավ, որ դա տեղի չի ունենա, իսկ 2025-ին արդեն քննարկվում է, թե ինչպես խուսափել Ուկրաինայի պարտությունից։ Սա փոխում է բոլոր հիմնական խաղացողների մոտեցումները, որոնք սկսում են պլանավորել իրենց քայլերը՝ հետպատերազմյան իրողությունների հաշվառմամբ։
VERELQ – Ինչպես են հետխորհրդային երկրների էլիտաները արձագանքում այս զարգացումներին և ինչպես են տեսնում ապագան։
Նիկոլայ Սիլաև – Գործնականում բոլոր հետխորհրդային երկրների էլիտաները պահպանել են հետաքրքրությունը Ռուսաստանի ազդեցությունը հավասարակշռելու հարցում։ Սակայն այսօր ի հայտ է գալիս նոր իրողություն՝ «հավաքական Արևմուտքը» որպես այդպիսին այլևս գոյություն չունի։ Ատլանտյան երկու ափերի միջև առաջացել է գաղափարական ճեղք, ՆԱՏՕ-ի ապագան անորոշ է, և այդ իմաստով Արևմուտքը, ինչպես մենք այն գիտեինք 30 տարվա ընթացքում, այլևս գոյություն չունի՝ գոնե ժամանակավորապես։
Այդ պատճառով հետխորհրդային երկրները ստիպված են նոր գործիքներ որոնել։ Քենեթ Ուոլցի տեսության համաձայն՝ գոյություն ունի երկու տեսակի հավասարակշռում՝ արտաքին և ներքին։ Նախկինում արտաքին հավասարակշռողն Արևմուտքն էր, սակայն հիմա, երբ Արևմուտքն արդեն համախմբված չէ, անհրաժեշտ է ներպետական ռեսուրսներ փնտրել։ Իսկ ժողովրդագրական, տնտեսական և ռազմական առումով այս երկրների ռեսուրսները համեմատելի չեն Ռուսաստանի հետ։
VERELQ – Ինչպիսի՞ դեր ունի այս գործընթացներում գաղափարախոսությունը։ Ինչու՞ է Ռուսաստանը դառնում արտաքին «թշնամու» կերպար։
Նիկոլայ Սիլաև – Քաղաքական ռեսուրսների պակասի պայմաններում և անկախ պետականությունը որպես գերագույն արժեք ընկալելով՝ հետխորհրդային երկրների էլիտաները սկսում են օգտագործել այն գործիքները, որոնք մատչելի են։ Այդ գործիքներից մեկը Ռուսաստանի՝ որպես արտաքին թշնամու, գաղափարական կերպարի ձևավորումն է։
Ես այստեղ «ռուսաֆոբիա» բառը չեմ օգտագործում որպես վիրավորանք։ Խոսքը քաղաքական տեխնոլոգիայի մասին է․ այդ կերպարը ծառայում է հասարակությունը համախմբելու նպատակին։ Դա անում է ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Ադրբեջանի ղեկավարությունը, որոշ վերապահումներով՝ նաև Ղազախստանը։ Նրանք պատրաստվում են ժամանակաշրջանին, երբ Ռուսաստանը վերադառնա որպես ուժեղ միջազգային դերակատար։
Արդյո՞ք այս գործիքները արդյունավետ են և ինչու՞ են դրանք կիրառվում
VERELQ – Արդյոք այս գործիքները հուսալի՞ են։ Ինչպիսի՞ հետևանքներ կարող են ունենալ ապագայում։
Նիկոլայ Սիլաև – Իմ կարծիքով՝ այդ գործիքները բավականին սահմանափակ են։ Գաղափարախոսությամբ միայն հեռուն չես գնա․ այն ո՛չ հրետանային զենք է, ո՛չ էլ հաց։ Բայց երբ այլ ռեսուրսներ չկան, սկսում են օգտագործել ամեն ինչ, ինչ կա։
Դրա հետևանքով էլ տեսնում ենք քաղաքական գործընթացներ, որոնք ունեն ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին բաղադրիչներ․ օրինակ՝ ռուսական մեդիայի խափանումը Ադրբեջանում, ռուսամետ գործիչների ձերբակալություններն Հայաստանում և այլն։ Այս ամենը Ռուսաստանի հետ ապագա հավասարակշռող համակարգ ձևավորելու փորձի մասն է— անգամ եթե այդ համակարգը այնքան էլ ամուր հիմքերի վրա չի կառուցված։
