Հայ հասարակությունն ապրում է մի իրականության մեջ, որտեղ անցյալը ենթարկվում է ցավոտ վերանայման, ապագան կառուցվում է փխրուն պատրանքների վրա, իսկ խորհրդարանական հանրապետությունը, պարադոքսալ կերպով, չի վստահում սեփական խորհրդարանին։ Այս մասին հայտարարել է ԵՊՀ կիրառական սոցիոլոգիայի ամբիոնի վարիչ Արթուր Աթանեսյանը։ Ըստ փորձագետի՝ ներկայիս հայ հասարակության առանցքային բնութագիրն ամփոփվում է «տրավմայի հասարակություն» եզրույթի մեջ։ «Սա պարզապես հուզական ֆոն չէ, այլ խորքային կառուցվածքային փոփոխություն՝ պայմանավորված վերջին տարիների դրամատիկ ցնցումներով»,- VERELQ-ին տված հարցազրույցում նշել է Աթանեսյանը։ Տրավմայի ենթարկված հասարակությունը, ըստ նրա, բնորոշվում է երկու ծայրահեղությամբ։ Մի կողմից՝ առկա է վստահության համընդհանուր ճգնաժամ բոլորի հանդեպ՝ ներքին էլիտաների, արտաքին դաշնակիցների և նույնիսկ սեփական անձի։ Մարդիկ տանջալից կերպով վերանայում են սեփական պատմությունը՝ հարց տալով. «Իսկ գուցե մենք ամբողջ ժամանակ սխա՞լ ենք եղել»։ Մեղքի այս բարդույթը հասնում է աբսուրդի՝ ստիպելով կասկածի տակ դնել ինքնության հիմնարար հիմքերը։ Մյուս կողմից՝ այս քաոսում ծնվում է պաշտպանական մեխանիզմ՝ վերածննդի նարատիվը։ Մոբիլիզացվելու և «ամեն ինչ նորից կառուցելու» ցանկությունը պայքարում է ապատիայի դեմ։ Հենց այդ պատճառով էլ խաղաղության ցանկացած, անգամ ամենաաղոտ հույս (լինի դա «Թրամփի ծրագիրը», թե արևմտյան վիրտուալ երաշխիքները) ընկալվում է հիպերտրոֆացված դրականությամբ։ Սա ծղոտից կառչող խեղդվողի էֆեկտն է. մարդիկ հավատում են խաղաղությանը ոչ թե նրա համար, որ այն իրական է, այլ որովհետև այլընտրանքը չափազանց սարսափելի է։ Աթանեսյանը կոտրում է ընտրական նախասիրությունների վերաբերյալ արմատացած կարծրատիպերը։ Ի հեճուկս տարածված կարծիքի՝ ավագ սերնդի մոտ ԽՍՀՄ-ի հանդեպ կարոտախտը գրեթե բացակայում է։ «Հայ թոշակառուներն այսօր գործող իշխանության և արևմտամետ կուրսի աջակցության կորիզն են։ Պատճառը պրագմատիկ է. նրանք աշխարհը տեսնում են իրենց երեխաների ու թոռների պրիզմայով, որոնցից շատերն ապրում են Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում»,- կարծում է նա։ Միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանի նկատմամբ ավելի ջերմ վերաբերմունք պահպանվում է մարզերում՝ միջին տարիքի տղամարդկանց և երիտասարդների շրջանում, սակայն այստեղ ևս չկա գաղափարախոսություն. հիմնականում աշխատանքային միգրացիայի «շահադիտական» հետաքրքրությունն է։ Հատուկ անհանգստություն է առաջացնում պետական ինստիտուտների նկատմամբ վստահության կառուցվածքը։ Հայաստանը խորհրդարանական հանրապետություն է, բայց հենց խորհրդարանն ունի վստահության ամենացածր վարկանիշը։ «Ստեղծվում է վտանգավոր իրավիճակ. օրենսդիր իշխանությունը ֆորմալ առումով լեգիտիմ է, սակայն ժողովրդի մեջ չունի բարոյական հենարան։ Որոշումները կայացվում են մի մարմնի կողմից, որին չեն լսում և չեն սիրում»,- պարզաբանում է նա։ Այս ֆոնին իսկական «պատվարներ» են մնում Զինված ուժերը և Եկեղեցին։ Բանակին վստահում են, որովհետև գոյաբանական սպառնալիքի պայմաններում այն միակ շոշափելի վահանն է։ Իսկ Եկեղեցին, հակառակ «պետության և հոգևորականության միջև պատերազմի» մասին իշխող էլիտայի խոսույթին, վայելում է հսկայական աջակցություն (մոտ 65%), ընդ որում՝ դրա գլխավոր հենարանն անսպասելիորեն դառնում է երևանյան երիտասարդությունը։ Սոցիոլոգը նշում է նաև պաշտոնական օրակարգի և իրական կյանքի միջև առկա խզումը։ Մինչ լրատվամիջոցներում քննարկում են գլոբալ միջանցքներն ու աշխարհաքաղաքական նախագծերը (որոնք հաճախ տեղեկատվական աղմուկ են), «հասարակական նյարդը» մերկացած է անվտանգության, գործազրկության և արտագաղթի հարցերում։ Իրականության ընկալումը կախված է քաղաքական ակնոցից. իշխանության կողմնակիցները տեսնում են նոր ասֆալտն ու վերանորոգված դպրոցները, իսկ քննադատները նկատում են, որ գեղեցիկ ճակատի հետևում թաքնված են գյուղական դպրոցների փակումն ու սահմաններին սպառնացող վտանգը։ Ապագայի հանդեպ հայացքը, ըստ Աթանեսյանի, տագնապալի է։ Առաջիկա տարիները կանցնեն խորհրդարանական ընտրությունների և տարածաշրջանի լոգիստիկ քարտեզների վերաձևման նշանի ներքո։ Սակայն սոցիոլոգի գլխավոր եզրահանգումը նախազգուշացումն է. իշխանությունը տառապում է պրոֆեսիոնալների պակասից, իսկ հասարակությունը՝ հերոսների պակասից։ Ստեղծված իրավիճակում՝ հանուն ուրվականային նախագծերի պետության ֆիզիկական անվտանգության անտեսումը կարող է ճակատագրական սխալ դառնալ։