Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության պատմության մեջ նոր փուլ է նախանշվել: Դեկտեմբերի 14-ին մեծ նախապատրաստական աշխատանքների արդյունքում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ տեղի է ունեցել ռազմագերիների փոխանակում: Սակայն իրավիճակի զարգացման վերաբերյալ միանշանակ դրական կանխատեսում տալը դեռ վաղ է, վստահությունը դեռ չափազանց փխրուն է, ՌԻԱ Նովոստիին տված հարցազրույցում հայտարարել է Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի (ԿԽՄԿ) օպերատիվ գործունեության ծրագրերի ղեկավար Պասկալ Հունդտը:
- Դուք ժամանել եք Մոսկվա՝ հանդիպելու ՌԴ փոխարտգործնախարար Սերգեյ Վերշինինի հետ։ Նախատեսվում են արդյոք նոր մարդասիրական նախաձեռնություններ Մոսկվայի հետ Ղարաբաղում:
- Մենք քննարկել ենք հումանիտար իրավիճակը Ռուսաստանի իշխանությունների հետ և մեր վերլուծությունը ներկայացրել իրավիճակի վերաբերյալ։ Մենք նաև բարձր գնահատեցինք ռուս խաղաղապահների և ՌԴ ԱԻՆ-ի հետ մեր համագործակցությունը։ Ինձ թվում է, որ կարևոր էր այդ հաղորդագրությունը փոխանցել Մոսկվային և ասել, որ հումանիտար հարցերով «գետնի վրա» համագործակցությունը ռուսական տարբեր կառույցների հետ արդյունավետ է, և մենք հանձնառու ենք շարունակել այդ համագործակցությունը ինչպես ռուս խաղաղապահների, այնպես էլ ԱԻՆ-ի հետ։ Բայց ոչ մի նախաձեռնություն Մենք չենք քննարկել։
- Դեկտեմբերի 14-ին տեղի ունեցավ գերիների փոխանակում։ Սա առաջին փո՞ւլն էր։ Թե՞ ոչ։
- Ես կարող եմ միայն հղում անել փոխանակմանը մասնակցած կողմերի հրապարակային հայտարարությանը, որովհետև ԿԽՄԿ-ն չի մասնակցել դրան։ Իհարկե, մենք ողջունում ենք գերիների փոխանակումը, դա կթեթեւացնի ընտանիքների տառապանքը։ Բայց հիմա ես չեմ կարող ասել, թե արդյոք այդ փոխանակումը եղել է «բոլորը բոլորի դիմաց» սկզբունքով։ Մենք դեռ չենք ստացել պահվող գերիների ցուցակը, նույնիսկ այն անձանց ցուցակը, որոնց փոխանակել ենք։ Բայց ես կարծում եմ, կարևոր է, որ ԿԽՄԿ-ն ստացել գերիների ցուցակները, հնարավորություն է ունեցել այցելել նրանց: Եվ ինչպես գերիների, այնպես էլ զոհվածների հարցում դա չպետք է քաղաքականացված լինի, չպետք է լինի «ակն ընդ ական» մոտեցման մաս։ Մարմինները եւ գերիները առեւտրի հարց չեն: Սա շատ նուրբ հումանիտար հարց է, որը շատ տառապանքներ է ստեղծում ընտանիքների համար: Այնպես որ, մենք ողջունում ենք այս հարցի ցանկացած լուծում, բայց ես ոչինչ չեմ կարող ասել, քանի որ ԿԽՄԿ-ն չի մասնակցել այդ փոխանակմանը:
- Որն է ԿԽՄԿ դերը Ղարաբաղում: Որոնք են այժմ գլխավոր խնդիրները կոմիտեի առջեւ:
- Մենք զարգանում ենք շատ առումներով, որովհետև մենք պետք է հակամարտությանը նայենք տարածաշրջանային տեսանկյունից։ Ոչ միայն Ղարաբաղի, այլեւ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի։ Այս հակամարտությունը լուրջ տառապանքներ է ստեղծել բոլոր ներգրավված մարդկանց համար։ ԿԽՄԿ-ն եղել եւ մնում է միակ մարդասիրական կազմակերպությունը, որը ներկա է Ղարաբաղում եւ ներգրավված կողմերի հետ ունի երկկողմ գաղտնի երկխոսություն: Մեր առաջնահերթությունն այժմ շարունակում է նպաստել մարմինների տարհանմանը: Սա հնարավորություն է հիշեցնել, որ դա կողմերի պարտականությունն – տարհանել եւ փոխանցել մարմինները եւ դա անել համապատասխանաբար: Այլապես մենք շատ կորածներ կունենանք, և դա միայն կավելացվնի հարազատների ցավերը։ Մարմինների տարհանումն ու փոխանցումն ամենակարեւոր բաներն են։ Դա պետք է արվի առանց նախապայմանների և առանց որևէ քաղաքականացվածության։ Մեր թիմը շարունակում է դրանով զբաղվել։
Մեկ այլ կարեւոր հարց է փոխանցել մարդկանց հարազատներին տեղեկություններ, որոնք անհանգստանում են: Ընտանիքները շատ են սպասում իրենց սիրելիների մասին լուրերին։ Ցավոք, այդ գործելաոճը շարունակվելու է ։
Ձմեռը մոտենում է, և դուք պատկերացնում եք, թե ինչ պայմաններ կան լեռներում, այնպես որ մենք կշարունակենք ապահովել Ղարաբաղում մարդկանց սննդով և իրերով։ Ցավոք, մենք նաեւ պետք է շարունակենք դա անել։ Իհարկե, մենք նաեւ նյութեր ենք տրամադրում հիվանդանոցների, տների համար, այդ հարցում մենք համակարգում ենք գործունեությունը ՌԴ ԱԻՆ-ի հետ։ Ես կարծում եմ, որ դա շատ կարեւոր է, որ տրամադրվում է կացարան տեղահանված անձանց համար: Դա հիմա մեր առաջնահերթությունն է: Մենք նաեւ բժշկական օգնություն ենք տրամադրում հիվանդանոցներին։ Մենք կշարունակենք դրանով զբաղվել։
Մեկ այլ խնդիր է տարածաշրջանի չպայթած զինամթերքով բարձր աղտոտումը։ Մենք տեսել ենք, որ քաղաքային տարածքը դեռեւս խիստ աղտոտված է, ես գիտեմ, որ ԱԻՆ-ը մաքրում է տարածքը, եւ մենք նաեւ ներկայացնում ենք մեր փորձաքննությունը, օգնելու համար ականազերծումը դարձնել առաջնային:
Եվ վերջապես, դա անհայտ կորածների հարցն է։ Երբ մարմինները հավաքվում են, մենք կտեսնենք, թե արդյոք դեռ կան կորածներ: Ես վախենում եմ, որ կորածները դեռ շատ են լինելու, եւ մենք շարունակելու ենք աշխատել տարածաշրջանում այս հարցում եւ օգնել ընտանիքներին:
- ԿԽՄԿ-ի գնահատականներով՝ այժմ Ղարաբաղում քանի անհայտ կորած կա:
- Դեռ շատ վաղ է խոսել։ Դա կախված է ձերբակալվածների թվից։ Բոլորը խոսում են «բոլորը բոլորի դիմաց» բանաձեւի մասին, բայց ես դեռ չգիտեմ, թե ինչ թվեր են ենթադրում «բոլորը բոլորի դիմացի» տակ: Ես կարծում եմ, որ ոչ ոք չգիտի: Հարց է, թե քանի մարդ է սպանվել եւ քանի զինծառայող է սպանվել։ Կողմերը դեռ հավաքում են տվյալները, մարմինները եւ փորձում են ճանաչել դրանք։ Երբ այդ գործընթացն ավարտվի, այդ ժամանակ մենք հստակ կհասկանանք, թե քանի մարդ է անհետ կորել։ Բայց առայժմ թվեր չունեմ։
- Ինչպես եք գնահատում մարմինների դուրս բերման գործընթացը: Արդյոք այն բարդանո՞ւմ է։
- ԿԽՄԿ-ի խնդիրն է՝ մարմինները դուրս բերելը չէ։ Մենք այստեղ ենք այս գործընթացին աջակցելու համար։ Դա բարդ է։ Հատկապես հաշվի առնելով, ինչպես ասացի, մնացած զինամթերքը։ Ես անձամբ ներկա էի, երբ ռուս խաղաղապահներից մեկը վիրավորվել էր ականի պայթյունից։ Բայց դա ցույց է տալիս, թե որքան բարդ է ռազմաճակատի գծում մարմինների տարհանման գործընթացը։ Իհարկե, եւս մեկ խնդիր է եղանակային պայմանները։ Ձմեռը սկսվեց, սկսեց ձյուն գնալ: Դուք պատկերացնում եք, թե որքան դժվար է մարմինը դուրս բերել ձյան տակից, ուստի կարեւոր է, որ այդ գործընթացը հնարավորինս շուտ ավարտվի: Մենք երկկողմանի քննարկումներ ենք վարում կողմերի հետ՝ ապահովելու համար, որ այդ գործընթացն ընթանում է առանց դանդաղեցման, եւ մենք շարունակում ենք պնդել, որ դրանք հումանիտար ջանքեր են եւ կարեւոր է, որ դրանք անցնեն առանց որեւէ պայմանների: Մենք կշարունակենք երկխոսություն վարել կողմերի հետ այս հարցի շուրջ, քանի որ մենք հավատում ենք, որ դա կարեւոր է։ Որքան ավելի շատ ենք սպասում, որ ավելի շատ լրացուցիչ խնդիրներ այն հարուցում:
- Ձեր գնահատմամբ, որքա՞ն է ԿԽՄԿ-ն դեռ աշխատելու տարածաշրջանում:
- Դժվար է գնահատել։ Դա կախված կլինի բնակչության կարիքներից։ Մենք աշխատում ենք այնտեղի մարդկանց հետ: Քանի դեռ մեզանից պահանջվում է մնալ այնտեղ, մենք այնտեղ կլինենք և կաջակցենք մարդկանց։ Մենք ներկա ենք Լեռնային Ղարաբաղում վերջին 28 տարիներին։ Մենք կարծում ենք, որ դա մեր պարտականությունն է։ Թե որքան ժամանակ կպահանջվի, որ այսպիսի ուժեղ հակամարտությունից հետո վերքերը սպիանան, ես չգիտեմ։
- Ամեն օր լուրեր ենք ստանում այն փախստականների թվի մասին, որոնք տուն են վերադառնում Լեռնային Ղարաբաղ։ Գուցե դուք արդեն ունեք ընդհանուր թվով, ովքեր վերադարձել են:
- Այդ թվերը փոխվում են։ Ես չեմ կարող ասել ձեզ ճշգրիտ թիվը: Շատ հաճախ այդ թվերը օգտագործվում են քաղաքական նպատակներով, եւ ես պետք է շատ զգույշ լինել: Այն ինչ ես կարող եմ ասել հիմա. մենք 15-20 հազար մարդու սնունդ ենք ապահովում, եւ թվերը աճում են։
Մենք դրամական օգնություն ենք տրամադրում ԿԽՄԿ-ի հետ Հայաստանում և նաև Ադրբեջանում։ Բայց թվերը փոխվում են, որովհետև մարդիկ գալիս ու գնում են Ղարաբաղից։ Ես երազում եմ, որ այդ թիվը շատ փոքր լինի, այդ ժամանակ դա կնշանակեր, որ մարդիկ կարողացան պաշտպանական մեխանիզմ գտնել։ Բայց առայժմ մենք, ցավոք, պատրաստ ենք ուժեղացնել մեր աշխատանքը։
- Խոսելով ձեր աշխատանքի ուժեղացման մասին, ավելի վաղ Լեռնային Ղարաբաղում ԿԽՄԿ առաքելության մամուլի քարտուղարը հաղորդել էր, որ կոմիտեն նախատեսում է ընդլայնել իր անձնակազմի թվաքանակը Լեռնային Ղարաբաղում: Ի՞նչ եք կարծում, արդյոք այդ մասին է խոսքը: Որքանո՞վ է նախատեսվում ավելացնել։ Ի՞նչ ժամկետներում?
- Իմ գլխում թվեր չկան, բայց ես հիշում եմ այդ հարցազրույցը։ Կարեւոր է ընդգծել, որ երբ խոսքը վերաբերում է ԿԽՄԿ-ի աշխատանքին Ղարաբաղում, մենք խոսում ենք ոչ միայն մեր զուտ աշխատանքի մասին այնտեղ: Այս հակամարտությունն ու դրա հումանիտար հետևանքները շոշափում են նաև Հայաստանն ու Ադրբեջանը։ Այնպես որ, երբ մենք խոսում ենք մեր աշխատանքի մասին, մենք խոսում ենք տարածաշրջանում ընդհանուր աշխատանքի մասին։ Եվ այստեղ մենք կուժեղացնենք մեր գործունեությունը՝ Հայաստանում, Ադրբեջանում և Լեռնային Ղարաբաղում։ Մենք չափազանց արագ ենք հարմարվում իրավիճակին եւ կշարունակենք դա անել: Տեղեկատվություն կտրամադրենք կատարված աշխատանքների մասին: Մենք այնքան էլ չենք սիրում խոսել այն մասին, թե ինչ ենք պատրաստվում անել, բայց գերադասում ենք խոսել մեր ձեռքբերումների մասին։
- Ձեր կարծիքով, իրավիճակը տարածաշրջանում բարելավվե՞լ է: Ո՞րն է ձեր կանխատեսումը:
- Եթե դուք իրավիճակը համեմատեք պատերազմի կեսի հետ, ապա, իհարկե, իրավիճակը բարելավվել է, որովհետև պատերազմն ավարտվել է։ Ես կցանկանայի զգուշավոր լավատեսություն հայտնել ապագայի մասին։ Դա ոչ միայն կախված է եղանակային պայմաններից, այլեւ կողմերից՝ երաշխավորել, որ հրադադարը շարունակվում է, որ կայունություն կա: Մենք տեսել ենք աստիճանական բարելավում, վստահության կառուցում, բայց դա չափազանց փխրուն է: Եթե դուք խոսեք նրանց հետ, ում հարազատները տուժել են հակամարտության ժամանակ, ապա ես վստահ չեմ, որ իրավիճակը բարելավվել է։ Տառապանքը դեռ հսկայական է: Կարծում եմ ՝ մենք շարունակելու ենք ուշադիր հետևել տեղի ունեցածին։ Միայն գետնի վրա աշխատող մարդիկ են, որ կարող են ասել, բարելավվել է իրավիճակը, թե ոչ:
- Ինչպիսին է Ձեր գնահատականը ռուս խաղաղապահների աշխատանքին:
- Ես կարող եմ նշել նրանց հետ լավ համագործակցությունը, նրանց պրոֆեսիոնալիզմը, նրանց նվիրվածությունը։ Մենք գնում էինք ռազմաճակատ, առավոտյան ժամը 6-ին դուրս էինք գալիս և շատ ուշ գիշերով վերադառնում, և երբ էլ որ մենք նրանց կարիքն ունենանք, նրանք այնտեղ էին և աջակցում էին մեր աշխատանքին։ Կարող եմ նաեւ նշել Ռուսաստանի ԱԻՆ-ի աշխատանքը։ Կարեւոր է, որ վերականգնումը սկսվի որքան հնարավոր է շուտ, եւ ես գիտեմ, որ օգնությունը ճանապարհին է, եւ վերականգնումը պետք է սկսել: Մենք լավ համագործակցություն ունեինք Ռուսաստանի ներկայացուցիչների հետ, լավ երկխոսություն։ Ես վստահ եմ, որ դա շարունակվելու է, և մենք շարունակելու ենք հաճույք ստանալ համագործակցության և վստահության նույն բարձր մակարդակից։
