VERELQ-ին տված հարցազրույցում APRI Armenia վերլուծական կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Բենիամին Պողոսյանը կիսվել է Դոնալդ Թրամփի վարչակազմի ապագա արտաքին քաղաքականության իր տեսլականով։ Փորձագետը վերլուծել է ԱՄՆ հնարավոր ռազմավարության հիմնական ուղղությունները առանցքային միջազգային հարցերում՝ սկսած Ուկրաինայում հակամարտության կարգավորումից մինչև իրավիճակը Մերձավոր Արևելքում և Հարավային Կովկասում: Ըստ Պողոսյանի, Թրամփի քաղաքականության գլխավոր նպատակը կարող է դառնալ Ռուսաստանի և Չինաստանի մերձեցման զսպումը, իսկ Ուկրաինայի տարածքում ռազմական գործողությունների դադարեցումը դիտարկվում է միայն որպես այդ նպատակին հասնելու գործիք։
Լուսանկարում՝ APRI Armenia վերլուծական կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Բենիամին Պողոսյան
Պարոն Պողոսյան, ԱՄՆ նորընտիր նախագահ Դոնալդ Թրամփը և նրա ապագա նախագահական թիմն ունե՞ն բավարար ռեսուրսներ՝ իրականացնելու Ուկրաինայի տարածքում խաղաղության հաստատման օրակարգը, որը նրանք ակտիվորեն առաջ էին մղում նախընտրական արշավի ընթացքում։ Ո՞րն է լինելու նրանց նվազագույն և առավելագույն ծրագիրը ուկրաինական ճգնաժամի հարցում:
Ինձ համար դժվար է հստակ կանխատեսումներ անել, թե ինչպիսին կլինի ԱՄՆ քաղաքականությունն ուկրաինական ճակատում 2025 թվականի հունվարից հետո, երբ Դոնալդ Թրամփը կդառնա Սպիտակ տան լիիրավ տերը։ Այնուամենայնիվ, ընդհանուր առմամբ, կարող եմ ենթադրել, որ Թրամփը, այնուամենայնիվ, կձգտի դադարեցնել ռազմական գործողությունները Ուկրաինայի տարածքում։ Միևնույն ժամանակ, Ուկրաինայում զինադադարի հաստատումն ինքնին Թրամփի և նրա վարչակազմի վերջնական նպատակը չէ։ Դա միայն միջանկյալ օղակ է կամ գործողություն՝ ուղղված նրա գլխավոր նպատակի իրականացմանը, այն է՝ Ռուսաստանի և Չինաստանի մերձեցման գործընթացի դանդաղեցումը կամ կասեցումը։ Ինչպես ինձ թվում է, նոր ամերիկյան նախագահական վարչակազմի ընկալմամբ Ուկրաինայի տարածքում ռազմական գործողությունների ապագան պարզապես գործիք է ռուս-չինական մերձեցումը դանդաղեցնելու համար:
ԱՄՆ նոր վարչակազմի՝ Ռուսաստանի նկատմամբ քաղաքականության գնահատականում կարելի է ենթադրել երկմակարդակ ռազմավարության առկայություն։ Եթե այն իրականում կա, ապա նվազագույն ծրագիրը, հավանաբար, ուղղված է Ուկրաինայում ակտիվ մարտական գործողությունների դադարեցմանը՝ նույնիսկ առանց պաշտոնական փաստաթղթային ձևակերպման։ Որպես առավելագույն ծրագիր կարող է դիտարկվել Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև պաշտոնական զինադադարի հաստատումը՝ ամրագրված իրավաբանորեն պարտադիր փաստաթղթով, Մինսկի համաձայնագրերի նմանությամբ։ Ընդ որում, այս փուլում լիարժեք խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը քիչ հավանական է թվում:
Կհաջողվի՞ արդյոք ԱՄՆ նոր նախագահին, հաշվի առնելով, որ նրա քաղաքական ուժը՝ Հանրապետական կուսակցությունը, վերահսկում է նաև Ներկայացուցիչների պալատն ու Սենատը, կարգավորել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ՝ մինչև պատժամիջոցների ռեժիմի թուլացումը:
Ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների ապագան մեծապես որոշվում է Ուկրաինայի շուրջ իրավիճակի կարգավորման վերաբերյալ Մոսկվայի և Վաշինգտոնի միջև համաձայնության հասնելու հնարավորությամբ։ Ռուսաստանի համար սկզբունքային հարց է հուսալի երաշխիքների ստացումը, որ ռազմական գործողությունների հնարավոր դադարեցումը չի դառնա միայն մարտավարական դադար, որի ընթացքում տեղի կունենա Ուկրաինայի ռազմական ներուժի ավելացում արևմտյան օգնության հաշվին, ինչը կարող է հանգեցնել հակամարտության վերսկսման մի քանի տարի անց:
Կարգավորման ճանապարհին լուրջ խոչընդոտ է մնում Ռուսաստանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքների իրավական կարգավիճակը:
Իրավիճակը բարդանում է նրանով, որ միջազգային իրավունքի համաձայն՝ Ուկրաինան պահպանում է մարտական գործողություններ վարելու օրինական իրավունքը՝ այն տարածքները վերադարձնելու համար, որոնք միջազգային հանրությունը համարում է օկուպացված։ Միևնույն ժամանակ, այդ տարածքները ԱՄՆ-ի և Եվրոպական Միության կողմից որպես ռուսական ճանաչելը քիչ հավանական է թվում մոտ ապագայում։ Այս պայմաններում առանցքային հարց է դառնում ԱՄՆ-ի՝ Ռուսաստանին իրական, գործուն երաշխիքներ տրամադրելու կարողությունը, որ հակամարտության հնարավոր սառեցումը կունենա երկարաժամկետ բնույթ՝ հաշվարկված տասնամյակների համար, և չի դառնա կարճաժամկետ շունչ քաշելու հնարավորություն 4-5 տարվա համար։ Այդ թվում՝ այս հարցի լուծումից է մեծապես կախված կողմերի միջև որևէ համաձայնության հասնելու հնարավորությունը:
Բայդենի նախագահության ժամանակ հանրապետական էլիտայի մի մասի շրջանում արդիական էր Չինաստանից Ռուսաստանի ռազմավարական չեզոքության ապահովման խնդիրը՝ իրենց բոլոր ռեսուրսները Չինաստանի զսպման վրա վերակողմնորոշելու համար: Արդյո՞ք պետք է սպասել նման արտաքին քաղաքականության իրականացմանը:
Միացյալ Նահանգների համար, հատկապես հանրապետական էլիտայի մի մասի համար, Չինաստանը մնում է գլխավոր ռազմավարական մարտահրավերը, ինչը պահանջում է ռեսուրսների կենտրոնացում ասիական-խաղաղօվկիանոսյան ուղղությամբ։ Սակայն շարունակվող հակամարտությունները Արևելյան Եվրոպայում և Մերձավոր Արևելքում զգալիորեն սահմանափակում են ԱՄՆ-ի հնարավորությունները՝ իր ռեսուրսները անհրաժեշտ ուղղությամբ վերաբաշխելու համար:
Վաշինգտոնին հատկապես անհանգստացնում է, ինչպես արդեն ասել եմ վերևում, Ռուսաստանի և Չինաստանի մերձեցման ուժեղացումը։ Ընդ որում, նույնիսկ այն սցենարը, երբ Ռուսաստանը կարող է հայտնվել կրտսեր գործընկերոջ դերում կամ զգալի կախվածության մեջ Չինաստանից, ամերիկյան կողմի կողմից դիտվում է որպես անցանկալի։ Չնայած նրան, որ ԱՄՆ-ում ոմանք կարող են նման զարգացումները գնահատել «որպես Ռուսաստանի որոշակի նվաստացում», այնուամենայնիվ, դա չի լուծում Վաշինգտոնի ռազմավարական խնդիրները։ Այս համատեքստում ամերիկյան արտաքին քաղաքականության առաջնահերթ նպատակներից մեկը դառնում է ռուս-չինական մերձեցման զսպումը՝ անկախ նրանից՝ այն տեղի է ունենում հավասար հիմունքներով, թե կողմերից մեկի ակնհայտ գերակայությամբ։ Նման մերձեցումը դիտարկվում է որպես էական մարտահրավեր համաշխարհային մասշտաբով ամերիկյան շահերին:
Ինչպե՞ս կվարվի Թրամփի վարչակազմը Մերձավոր Արևելքի հարցում: Արդյո՞ք այդ տարածաշրջանում խաղաղության օրակարգը ձախողում կունենա, և Թրամփի վարչակազմը բացահայտ կխրախուսի իսրայելական բանակի հարձակողական պատերազմը:
ԱՄՆ-ի քաղաքականությունն Իրանի նկատմամբ դառնում է Մերձավոր Արևելքում իրավիճակի զարգացման որոշիչ գործոն, հատկապես Գազայի հատվածում և Լիբանանում Իրանի և Իսրայելի միջև շարունակվող փոխարինող հակամարտությունների համատեքստում։ Բայդենի վարչակազմի գործողությունները տարածաշրջանում բազմաթիվ հարցեր են առաջացնում, և Թրամփի վերադարձը իշխանության կարող է հանգեցնել ամերիկյան ռազմավարության էական փոփոխությունների:
Թրամփի նախագահության օրոք մեծ է Իրանի նկատմամբ «առավելագույն ճնշման» քաղաքականության վերսկսման հավանականությունը։ Թեև Թեհրանում ռեժիմի ուղղակի փոփոխությունը կարող է և նման քաղաքականության անմիջական նպատակը չլինել, հիմնական խնդիրը թվում է Իրանին զգալիորեն ավելի խիստ պայմաններով ԱՄՆ-ի հետ նոր համաձայնագիր կնքելուն հարկադրելը։ Թրամփը հետևողականորեն և կտրուկ քննադատում է 2015 թվականի միջուկային գործարքը՝ համարելով այն չափազանց ձեռնտու Իրանի համար և խիստ անշահավետ արևմտյան երկրների համար՝ պնդելով դրա՝ նոր, ավելի խիստ փաստաթղթով փոխարինելու անհրաժեշտությունը:
Այս նպատակին հասնելու համար հավանական է տնտեսական ճնշման լայն սպեկտրի գործիքների օգտագործումը, ներառյալ պատժամիջոցները և այլ սահմանափակող միջոցները։ Սակայն նման քաղաքականության արդյունավետությունը կարող է սահմանափակ լինել, հատկապես ինչ վերաբերում է Իրանի առևտրային հարաբերությունների վրա ազդեցությանը Չինաստանի հետ, որը մնում է իրանական նավթի խոշորագույն գնորդը։ Էական հարց է մնում նաև այն, թե արդյոք «առավելագույն ճնշման» քաղաքականությունը կներառի ռազմական գործողությունների աջակցություն, այդ թվում՝ Իսրայելի հնարավոր կետային հարվածները իրանական օբյեկտներին:
Ի՞նչ տեղ կգրավեն Հարավային Կովկասը և, մասնավորապես, Հայաստանը Թրամփի վարչակազմի արտաքին քաղաքականության մեջ: Որոշ փորձագետներ, հաշվի առնելով Թրամփի նախորդ նախագահական ժամկետի փորձը, նույնիսկ կանխատեսում են Ադրբեջանի կողմից նոր պատերազմ՝ նշելով, որ Թրամփն ակտիվորեն չի զբաղվի հայ-ադրբեջանական կարգավորմամբ, և Ալիևի ձեռքերն ազատ կլինեն: Այդպե՞ս է:
Հարավային Կովկասը ավանդաբար չի մտել ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության առաջնահերթ ուղղությունների թվում, և Վաշինգտոնը երբեք չի ունեցել այս տարածաշրջանի նկատմամբ հստակ ռազմավարական հայեցակարգ։ Չնայած Բայդենի վարչակազմի միջնորդական ջանքերի ակտիվացմանը հայ-ադրբեջանական կարգավորման գործում, ներառյալ 2023-2024 թվականներին արտաքին գործերի նախարարների հանդիպումների կազմակերպումը և ԱՄՆ նախագահի անձնական դիմումները երկու երկրների ղեկավարներին, ամերիկյան քաղաքականությունը տարածաշրջանում բնութագրվում է հիմնականում հռչակագրային մոտեցմամբ:
Հռետորաբանության և իրական գործողությունների միջև խզման ցուցադրական օրինակ դարձավ 2023 թվականի սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղում տիրող իրավիճակը։ Չնայած հայ բնակչության էթնիկ զտման անթույլատրելիության մասին հրապարակային հայտարարություններին, ԱՄՆ-ն կոնկրետ միջոցներ չձեռնարկեց Ադրբեջանի գործողությունների դեմ Լեռնային Ղարաբաղում նրա կողմից սանձազերծված ռազմական գործողություններից հետո, ինչը հանգեցրեց հայ բնակչության զանգվածային արտահոսքի այնտեղից:
Թրամփի՝ իշխանության վերադարձի համատեքստում Հարավային Կովկասում ամերիկյան ներկայության աստիճանը մեծապես կախված կլինի ուկրաինական հարցի և ռուս-չինական հարաբերությունների շուրջ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև հնարավոր բանակցությունների արդյունքներից։ Այս առանցքային հարցերով որոշակի փոխըմբռնման հասնելու դեպքում հավանական է տարածաշրջանում ամերիկյան ակտիվության հետագա նվազում, ինչը կարող է հանգեցնել ռուսական լծակների ուժեղացման:
Ընդ որում, Ռուսաստանի դիրքորոշումը տարածաշրջանում բարդանում է թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի քաղաքականությունից դժգոհությամբ։ 2023 թվականի սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած իրադարձությունները, որոնք տեղի ունեցան չնայած ռուս խաղաղապահների ներկայությանը, Մոսկվայում ընկալվում են «որպես հրապարակային նվաստացում» Բաքվի կողմից։ Թեև Ադրբեջանը փորձում է հարթել իրավիճակը, այդ թվում՝ արևմտյան ազդեցությանը հակազդելու գործում Ռուսաստանի հետ համագործակցելու պատրաստակամության ցուցադրման միջոցով, այս իրադարձությունների հիշողությունը պահպանվում է:
Միաժամանակ լուրջ հարցեր կան նաև հայկական կառավարության քաղաքականության նկատմամբ:
Այնպես որ, այո, եթե լինի որոշակի փոխըմբռնում ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև, ապա մենք կունենանք Հարավային Կովկաս, որտեղ Ռուսաստանն ավելի շատ լծակներ ունի, և որտեղ Մոսկվան ավելի շատ հարցեր ունի և՛ Ադրբեջանին, և՛ Հայաստանին:
