Ամերիկա-հայկական ռազմավարական գործընկերության կանոնադրության ստորագրման և ԵՄ-ին մերձենալու Երևանի նախաձեռնությունների ֆոնին հարց է առաջանում. արդյո՞ք Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը արմատապես փոխվում է։ Ռուսաստանցի քաղաքագետ Նիկոլայ Սիլաևը VERELQ-ին տված հարցազրույցում առաջարկում է իրավիճակի ավելի խորը վերլուծություն՝ մեկ տարբերությամբ։ Հակառուսական քարոզչությունը, ինչպես նա է գտնում, Փաշինյանի քաղաքականության միակ նորությունն է։ Նրա կարծիքով, Երևանի ներկայիս ուղեգիծը դեռևս Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք սկսված «կոմպլեմենտար քաղաքականության» շարունակությունն է։ Սակայն ներկայիս պայմաններում, երբ Ռուսաստանի և Արևմուտքի հարաբերությունները գտնվում են ռազմական առճակատման եզրին, նման քաղաքականությունն ավելի ու ավելի շատ հարցեր է առաջացնում։ Փորձագետը դատում է այն մասին, թե ինչու է Մոսկվան պահպանում հանգստություն, որն է Հայաստանի ներկայիս քաղաքականության իրական տարբերությունը նախորդ իշխանությունների ուղեգծից և հնարավո՞ր է արդյոք երկու երկրների միջև նախկին վստահության մակարդակի վերականգնումը։
Լուսանկարում` Ռուսաստանցի քաղաքագետ Նիկոլայ Սիլաևը
Հարց․ Տեսեք, բուն խոսքը գնում է Հայաստանի և ԱՄՆ-ի միջև վերջերս ստորագրված ռազմավարական գործընկերության խարտիայի մասին։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս համաձայնագրի ստորագրումը։ Եվ ինչպիսի՞ ռիսկեր ու հնարավորություններ է այն բացում տարածաշրջանի համար՝ ռուսական քաղաքականության տեսանկյունից:
Պատասխան․ Ի՞նչ ռիսկեր։ Անկեղծ ասած, ոչ մի կերպ չեմ գնահատում։ Սա բացարձակապես խորհրդանշական ակտ է, որին ոչինչ չի հետևում։ Իրական բովանդակություն այնտեղ չկա։ Լիովին արարողակարգային, կամ եթե ավելի հաջող կարելի է արտահայտվել՝ ծիսական փաստաթուղթ է։ Խորհրդանշական։
Հարց․ Կարելի՞ է դրանով բացատրել Ռուսաստանի բավականին զուսպ և հանգիստ արձագանքը։ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը վերջին մամուլի ասուլիսի ժամանակ բավականին հանգիստ արձագանքեց այս փաստաթղթի ստորագրմանը։
Պատասխան․ Այո, ինձ թվում է, որ Մոսկվայում արդեն ընդհանրապես սովորել են հանգիստ արձագանքել այն ամենին, ինչ տեղի է ունենում Երևանում։ Պարզապես հույզերն արդեն սպառվել են։
Հարց․ Ընդհանուր առմամբ, անցած 7-8 օրերի ընթացքում, կարելի է ասել, սա երկրորդ այդպիսի քայլն է, որ Հայաստանն արել է Արևմուտքի ուղղությամբ։ Առաջինը՝ կառավարության մակարդակով ԵՄ անդամակցության գործընթացի մեկնարկի մասին օրինագծի հավանությունն էր։ Հիմա՝ ԱՄՆ-ի հետ ստորագրված խարտիան, սա Արևմուտքի հետ մերձեցման որոշակի գիծ է, թե՞ դարձյալ խորհրդանշական քայլեր են, ինչպես դուք եք ասում։
Պատասխան․ Մի կողմից հայկական ղեկավարությունը քայլեր է անում Ռուսաստանից հեռանալու ուղղությամբ, բայց միևնույն ժամանակ մնում է բոլոր (Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող) կազմակերպություններում՝ ՀԱՊԿ, ԵԱՏՄ, ԱՊՀ և այլն։ Մի կողմից հայկական ղեկավարությունն արտահայտում է ցանկություն, ասում է, որ կնախընտրեր գործ ունենալ Արևմուտքի հետ, բայց ազդանշաններից այն կողմ չի գնում։ Ոչինչ չի գնում ազդանշաններից և ներքին հայկական լսարանի համար նախատեսված քարոզչությունից այն կողմ, թե ինչքան վատն է Ռուսաստանը։ Ահա և այն ամենը, ինչ արվում է, և այստեղ ոչ մի նոր բան չկա։ Սա այն նույն քաղաքականության հունով է, որը մենք դիտարկում ենք արդեն շատ տարիներ։ Այնպես որ, անկեղծ ասած, դժվարանում եմ ինչ-որ կերպ մեկնաբանել, բայց ես պարզապես կրկնում եմ այն, ինչ ասում եմ ահա արդեն չգիտեմ՝ երեք, չորս, հինգ տարի։
Հարց․ Ինչպես նշեցիք, Հայաստանը մնում է ԵԱՏՄ անդամ և ձևականորեն մտնում է, մնում է նաև ՀԱՊԿ անդամ, բայց միևնույն ժամանակ շարժվում է ԵՄ ինտեգրման ուղղությամբ՝ ամրապնդելով կապերը ԱՄՆ-ի հետ։ Ձեր կարծիքով, որքա՞ն երկար կարող է շարունակվել այսպիսի, այսպես ասած, բազմավեկտոր քաղաքականությունը։
Պատասխան․ Դե, կարծում եմ՝ երկար։ Սա նման է սոփեստների այն կատակին, թե կհասնի՞ արդյոք Աքիլլեսը կրիային։ Ահա սա այնպիսի քաղաքականություն է, որը ենթադրում է շատ փոքր և հիմնականում շատ խորհրդանշական քայլեր։ Եվ կարծում եմ, որ Հայաստանը այս քաղաքականությունը կշարունակի, որովհետև դրանում ինչ-որ օգուտ է գտնում։ Ինձ համար այդ օգուտը ակնհայտ չէ, ավելի լավ է դա հարցնել Հայաստանի ղեկավարությանը։ Բայց պարզ են երկու բան։ Առաջինը, որ Ռուսաստանը շահագրգռված չէ Հայաստանի հետ հարաբերությունների խզման մեջ։ Երկրորդը, որ Արևմուտքը չի շտապում Հայաստանին ընդունել իր գիրկը։ Կարելի է որքան ուզես օրինագծեր գրել Եվրամիության հետ ինտեգրման մասին, բայց այդ օրինագծերից ոչ մեկը Հայաստանին չի մոտեցնի Եվրամիության գլխավոր խնդրի լուծմանը՝ ինչ անել Ուկրաինայի հետ։ Կարո՞ղ եք պատկերացնել, որ Հայաստանը Եվրամիություն կմտնի ավելի շուտ, քան Ուկրաինան։
Հարց․ Դե, հիմա կարելի է ամեն ինչ պատկերացնել ներկայիս աշխարհում, որը շարժվում է պարզապես խելահեղ տեմպերով։
Պատասխան․ Իսկ ինձ համար դա դժվար է պատկերացնել։ Ինձ դժվար է պատկերացնել, որ Եվրամիությունն ընդհանրապես կընդլայնվի։ Եվ կարծում եմ, որ Երևանում բավականին առողջ մտածող մարդիկ են ղեկավարում պետությունը, և նրանք դա լիովին հասկանում են։ Բայց ահա նշել իր հետաքրքրությունը Արևմուտքի նկատմամբ, ընդհանրապես ԵՄ-ի նկատմամբ, մասնավորապես, ապագայի համար, բայց այնպես, որ այնուամենայնիվ Ռուսաստանին շատ չգրգռել, և որ նա ինքը չդնի Հայաստանի հետ հարաբերությունների խզման հարցը իր համար՝ ահա թե ինչ է կատարվում։ Այո, ընդ որում, ամենակարևորն այն է, հասկանում եք, չէ՞, սա, հիմա կասեմ մի բան, որը, երևի, բնորոշ չէ ռուս դիտորդների, ռուս մեկնաբանների համար, բայց չէ՞ որ Նիկոլ Փաշինյանը չի հորինել այս քաղաքականությունը, այսինքն՝ ոչինչ սկզբունքորեն նոր չի կատարվում։ Սկսած Սերժ Սարգսյանից դա սկսվեց և նույնիսկ մի փոքր ավելի վաղ։ Չէ՞ որ կար գաղափար, որը փաթաթված էր գեղեցիկ տերմինի մեջ՝ կոմպլեմենտար քաղաքականություն՝ նույնիսկ Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության օրոք։ Կոմպլեմենտար քաղաքականության գաղափարը՝ դա գաղափար է դեռ 2000-ականներից, այո՞։ Դեռ Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակներից։ Բայց միակ բանը, որ բերեց դրա մեջ նոր հայկական ղեկավարությունը՝ դա հակառուսական քարոզչությունն է սեփական ազգային լսարանի համար։ Շատ եռանդուն։ Դե և, բնականաբար, ամերիկյան փողերով աջակցված, ուր առանց դրանց։ Ահա սրանում է նորությունը։
Ինչո՞ւ ենք մենք յուրաքանչյուր այս քայլը, ինչպես այս ռազմավարական գործընկերության խարտիայի ստորագրումը, ԵՄ ինտեգրման մասին օրինագծի մշակումը, ինչո՞ւ ենք մենք այս ամենը մեծ հետաքրքրությամբ քննարկում։ Որովհետև Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի ժամանակ, էպոխայում կարելի էր, դե, որոշ դժվարությամբ, այո, որոշ անհարմարություններով, բայց նստել, ընդհանուր առմամբ, այսպես, ոտքերը ցանկապատի տարբեր կողմերից կախած: Իսկ հիմա, երբ Ռուսաստանի հարաբերությունները Արևմուտքի հետ առճակատման մեջ են և, անկեղծ ասած, հավասարակշռում են ուղղակի ռազմական բախման եզրին, այն քաղաքականությունը, որը բնորոշ է Հայաստանի համար տասնամյակների ընթացքում, իրոք հարցեր է առաջացնում։ Այդ թվում և հարցեր է առաջացնում դրա իմաստավորվածության վերաբերյալ։ Բայց, երևի, սա այնպիսի գիծ է, որից շեղվելը շատ դժվար է։ Եվ հենց Հայաստանի համար, ընդ որում ես այստեղ նկատի չունեմ հատկապես Հայաստանի ղեկավարությանը Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, այլ դա վերաբերում է ողջ քաղաքական դասին, շատ դժվար է այստեղ կատարել որևէ որոշակի ընտրություն։ Իսկ դիվանագիտական արվեստը և քաղաքական գործիչների արվեստը, որը թույլ կտար պահպանել այս, օգտագործենք Քոչարյանի դարաշրջանի արտահայտությունը, կոմպլեմենտար քաղաքականությունը, չի բավարարում։ Այստեղից էլ այս լիովին անմիտ հրապարակումները տելեգրամ-ալիքներում և այլ ռեսուրսներում, որոնք քննադատում են Ռուսաստանի քաղաքականությունը։
Հարց․ Ձեր կարծիքով, ի՞նչ քայլեր է պետք ձեռնարկել վստահության վերականգնման, Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև երկկողմ հարաբերությունների ամրապնդման համար։ Թե՞ այնուամենայնիվ ներկայիս ղեկավարության օրոք անվերադարձի կետն անցած է։
Պատասխան․ Ես չեմ կարծում, որ անվերադարձի կետն անցած է։ Ավելին, ես նույնիսկ չեմ կարծում, որ Մոսկվայում ձեռք են թափ տվել հատկապես ներկայիս ղեկավարության հետ հարաբերությունների վրա։ Եվ նախագահի ու այլ պաշտոնյաների որոշ հայտարարություններ դեռ տարեվերջին դրա մասին էին վկայում։ Եվ Մոսկվայում այնուամենայնիվ ժամանակն ավելի դանդաղ է ընթանում, քան որոշ այլ մայրաքաղաքներում։ Եվ ես այստեղ որևէ արագ փոփոխություններ չէի սպասի։ Եվ կտրուկ քայլեր, առնվազն ռուսական կողմից նույնպես չէի սպասի։ Դա մեր ոճը չէ, մեր ձևը չէ։
