Ով է կանգնած հայ-ռուսական հարաբերությունների շուրջ տեղեկատվական մանիպուլյացիաների ետևում

2022 թվականը բավականին ակտիվ էր հայ-ռուսական հարաբերությունների շուրջ տեղեկատվական հոսքերի առումով։ Երևանի և Մոսկվայի միջև երկկողմ օրակարգը շարունակում է մնալ հայաստանյան տեղեկատվական դաշտի ամենապահանջված թեմաներից մեկը։ Ակտիվորեն լուսաբանվում է նաև հետխորհրդային տարածքում ինտեգրացիոն գործընթացների թեման՝ եվրասիական ինտեգրման և ՀԱՊԿ-ի հետ կապված։ Երևանի և Մոսկվայի հարաբերությունների թեման, ինչպես երկկողմ, այնպես էլ բազմակողմ մակարդակներում, անկասկած ամենաակտուալն էր 2022 թվականի հայաստանյան տեղեկատվական տարածքում։ Այս մասին ասուլիսում հայտարարեց քաղաքագետ, «Ժողովրդի ձայն»-ը միջազգային փորձագիտական ակումբի փորձագետ Արման Ղուկասյանը՝ ներկայացնելով «Տեղեկատվական մանիպուլյացիաներ ռուս-հայկական հարաբերությունների շուրջ. տարվա արդյունքներ և ընթացիկ միտումներ» թեմայով զեկույցը:

Նրա խոսքով, Հայաստանի առկա ներքաղաքական իրավիճակը, ինչպես նաև Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային գործընթացներն էլ ավելի են կարևորում ռուս-հայկական հարաբերությունները, ինչպես նաև ԱՊՀ ինտեգրացիոն գործընթացները։

«Հայ փորձագիտական հանրության շրջանում ռուս-հայկական հարաբերությունների թեման ամենաքննարկվածն է վերջին մեկ տարում, սակայն այստեղ կան որոշակի նրբություններ, որոնց արժե ավելի մանրամասն անդրադառնալ։
Մեր դիտարկումները բացահայտեցին հետևյալ փաստը. ռուս-հայկական հարաբերությունների և ինտեգրացիոն գործընթացների թեման ամենից հաճախ քննարկվում է հայաստանյան տեղեկատվական տարածքում, բայց 2022 թվականի ընթացքում զգալիորեն աճել է տեղեկատվական մանիպուլյացիաների մակարդակը ռուս-հայկական հարաբերությունների և ինտեգրացիոն միավորումների շուրջ, որոնց անդամ են Երևանն ու Մոսկվան։

Առանձին տեղեկատվական ռեսուրսները, որոնք հազիվ թե կարելի է զանգվածային լրատվամիջոցներ անվանել, այլ ավելի շուտ կարելի է նույնացնել որպես հակառուսական քարոզչության գործիք, անցած տարում ակտիվորեն շարունակել են խեղաթյուրել և վարկաբեկել ռուս-հայկական հարաբերությունները, ԵԱՏՄ-ն և ՀԱՊԿ-ը։ Այս ռեսուրսների շրջանակում հեռարձակվել են միայն արևմտամետ հասարակական և քաղաքական գործիչների կարծիքներն ու մեկնաբանությունները, և երկկողմ ու բազմակողմ օրակարգի բազմաթիվ կարևոր հարցեր կողմնակալ կերպով ներկայացվել են հանրությանը։
Հետաքրքիր է նաև, որ, բացի արևմտամետ տեղեկատվական ռեսուրսներից, նման քաղաքականություն են վարել նաև իշխանամետ որոշ լրատվամիջոցներ։ Հաճախ արևմտամետ օրակարգն ավելի հաճախ էր հեռարձակվում նաև մերձիշխանական լրատվամիջոցների հարթակներում, այդ թվում՝ Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությամբ։
Որո՞նք են հիմնական մանիպուլյատիվ թեզերը ռուս-հայկական հարաբերությունների կոնտեքստում:

Ապատեղեկատվական թեզեր և մանիպուլյացիոն հոսքեր

Հակառուսական քարոզչության հիմնական թեմաներն են. հայ-ադրբեջանական հարաբերություններ և տարածաշրջանային գործընթացների կարգավորման գործընթացը, Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին, երկկողմ ռուս-հայկական օրակարգ, Հայաստանի անդամակցությունը Միութենական պետությանը:

2022 թվականի վերջին սկսեց ակտիվորեն շրջանառվել ապատեղեկատվություն, թե, իբր, Ռուսաստանը նպաստել է, որ ադրբեջանցիները փակեն Լաչինի միջանցքը, որպեսզի Հայաստանը զիջումների գնա Միութենական պետությանը միանալու հարցում։

Միութենական պետության թեման ակտիվորեն քննարկվում էր դեռևս Լաչինի միջանցքի փակվելուց առաջ, իսկ հիմա արդեն այս հարցը օգտագործվում է Լաչինի շուրջ իրադարձությունների համատեքստում, որպեսզի ՌԴ-ին մեղադրեն այն ամենում, ինչ կատարվում է:

Ցավոք, կրակի վրա յուղ են լցնում նաեւ Հայաստանի որոշ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ ու երբեմն անում ոչ կոմպետենտ հայտարարություններ, որոնք հիմք չունեն։ Օրինակ, ՀՀ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանն իր վերջին հարցազրույցներից մեկում ասել էր, որ Հայաստանին ստիպում են անդամակցել Միութենական պետությանը, և դա այն ֆոնին, որ այս թեման արդեն ակտիվորեն քննարկվում է արեւմտամետ հասարակական-քաղաքական եւ փորձագիտական հանրության կողմից։ Այնուհետև ՀՀ վարչապետն իր ասուլիսում հայտարարեց, որ Երեւանը Միութենական պետությանն անդամակցելու առաջարկներ չի ստացել։

Այս մանիպուլյացիայի նպատակն է վարկաբեկել ռուս-հայկական հարաբերությունները եւ, մասնավորապես, ՌԴ-ն, որն, իբր, մտադիր է Հայաստանին ինքնիշխանությունից զրկել։ Ամենակարևորն այն է, որ Միութենական պետությունը հայ հասարակության մեջ դիրքավորվում է արևմտամետ ուժերի կողմից որպես ձևաչափ, որի շրջանակներում ՀՀ-ն կարող է իսպառ զրկվել ցանկացած անկախությունից և դառնալ Ռուսաստանի Դաշնության մաս։

Երկրորդ մանիպուլյացիան վերաբերում է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին, որն առանց շահարկումների չի ուղեկցվում։ Հաճախ հնչում են թեզեր, թե Ռուսաստանը հակամարտություն է հրահրում Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին, քանի որ, իբր, Մոսկվան ցանկանում է տիրանալ այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքին։ Այս կեղծ թեզը հեռարձակում է Հայաստանի ողջ արևմտամետ հասարակական-քաղաքական և փորձագիտական հանրությունը։ Այն առաջ է քաշել նաեւ Հայաստանի վարչապետի ընտանիքին պատկանող «Հայկական ժամանակ» օրաթերթը, որտեղ բազմիցս հրապարակվել են նմանատիպ բովանդակությամբ վերլուծական հոդվածներ։
Միաժամանակ շրջանառվում է, որ Ադրբեջանի հետ բանակցային գործընթացում արևմտյան միջնորդությունն ավելի ձեռնտու է Հայաստանին։ Ստեղծվում է մտացածին ֆոն, որ Արևմուտքն ավելի հայանպաստ դիրքորոշում ունի, բայց ոչ ոք չի խոսում ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի կողմից կոնկրետ քայլերի մասին, որոնք կարող են դրական ազդել հակամարտության կարգավորման վրա, քանի որ դրանք ուղղակի չկան։

Այս ամբողջ մանիպուլյացիայի հիմնական նպատակը ղարաբաղյան կարգավորման հարցում ռուսական միջնորդության նկատմամբ հայ հասարակության բացասական վերաբերմունքի ձևավորումն է և այս գործընթացում արևմտյան միջնորդության դրական ֆոն ստեղծելը։

2022-ին լուրջ մանիպուլյացիաների առանձին թեմա էր Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին։ Անցյալ տարվա սեպտեմբերին Հայաստանի հետ սահմանին Ադրբեջանի ագրեսիայի հետ կապված, Հայաստանի տեղեկատվական դաշտում և փորձագիտական հանրության շրջանում սկսեց քննարկվել ՀԱՊԿ-ի արագ արձագանքման և գործողությունների հարցը։ Չնայած այն հանգամանքին, որ այդ սադրանքը կասեցվեց ՌԴ ջանքերով, և ՀԱՊԿ-ն ի վերջո պատրաստ էր դիտորդական խումբ ուղարկել սահման, մի շարք տեղեկատվական ռեսուրսներ և փորձագետներ շարունակեցին մեղադրել ՀԱՊԿ-ին լիակատար անգործության մեջ, իսկ ՀՀ իշխանությունները հրաժարվեցին ՀԱՊԿ դիտորդական խումբ ուղարկել Հայաստանի և Ադրբեջանի սահման: Հանրության շրջանում փորձ արվեց ամրագրել, որ ՀԱՊԿ-ն ամբողջությամբ հրաժարվում է օգնել Հայաստանին։ Այնուհետ ՀՀ իշխանություններն առանց լուրջ հիմնավորման հրաժարվեցին 2023-ին Հայաստանի տարածքում ՀԱՊԿ զորավարժություններ անցկացնելուց, ինչը մի շարք հարցեր առաջացրեց քաղաքացիների մոտ։

Հարկ է նկատել, որ նպատակը անվտանգության ոլորտում Ռուսաստանի հետ փոխգործակցության բոլոր հնարավոր ձևաչափերն ամբողջությամբ վարկաբեկելն է և ՌԴ նկատմամբ հայ հասարակության թշնամական վերաբերմունք ձևավորելը։

Հայաստանը 2022 թվականին գրանցել է ՀՆԱ-ի աննախադեպ աճ (մոտ 12-13%)։ Հայ շատտնտեսագետներ, այդ թվում՝ պետական պաշտոնյաներ, նշում են, որ ՀՆԱ-ի և տնտեսական ակտիվության աճը հիմնականում պայմանավորված է ԵԱՏՄ-ին անդամակցությամբ: Հայկական պատրաստի արտադրանքն արտահանվում է ԵԱՏՄ շուկաներ և հենց ԵԱՏՄ շուկաներն են ապահովել Հայաստանի արտահանման աճը նախորդ տարի (1,1 մլրդ դոլար). Հայաստանից ՌԴ արտահանումը 2021 թվականի համեմատ կրկնապատկվել է։ Անկասկած, Հայաստանի տնտեսության զարգացման գործում իրենց մեծ ներդրումն են ունեցել նաև ՌԴ-ից Հայաստան ժամանած ռելոկանտները։

Ռուսական շուկայի և ԵԱՏՄ շուկաների հետ Հայաստանի փոխգործակցության վերը նշված բոլոր դրական կողմերը ակտիվորեն լռեցվում են ԶԼՄ-ներում, և զարմանալի չէ, թե ինչու ոչ ոք հայ հանրությանը չի բացատրում այն ռիսկերը, որոնք կարող են առաջանալ Հայաստանի և նրա տնտեսության համար, եթե հանրապետությունը որոշի փոխել իր արտաքին քաղաքականությունը։

Ի դեպ, Հայաստանին ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու առաջարկներից և ոչ մեկը հստակ չի բացատրում, թե ինչ հետևանքներ և ռիսկեր է պարունակում այս ամենը Երևանի համար, և որ ամենակարևորն է՝ ի՞նչ այլընտրանք են առաջարկում։

Հետևություններ

2022 թվականը շատ հագեցած տարի էր Հարավային Կովկասում քաղաքական գործընթացների զարգացման դինամիկայի առումով, և այս համատեքստում ռուս-հայկական հարաբերությունների և ինտեգրացիոն գործընթացների կողմնակալ ներկայացումը, որին մասնակցում է ՀՀ-ն, շատ ակնառու է: Գործ ունենք հայաստանյան տեղեկատվական տարածքում մանիպուլյացիայի և ապատեղեկատվության հոսքերի ակտիվ աճի հետ՝ երկկողմ և բազմակողմ մակարդակներում Երևանի և Մոսկվայի հարաբերությունների ներկայացման մասով։ Այս մանիպուլյացիաների աճի վրա ազդում է այն, որ ռուս-հայկական հարաբերությունների իրական իրավիճակի մասին քիչ տեղեկատվություն կա, ոչ ոք մարդկանց չի բացատրում այն օգուտների մասին, որ Հայաստանը ստանում է Ռուսաստանի հետ համագործակցությունից: Մասամբ ապակառուցողական աշխատանք են տանում նաև իշխանամետ լրատվամիջոցները, որոնք հաճախ աջակցում են ՀՀ-ում արևմտամետ քաղաքական օրակարգին: Առկա է նաև ՀՀ վարչապետի ոչ միանշանակ դիրքորոշումը, որը միջազգային հարթակներում դաշնակից է հայտարարում ՌԴ-ին, իսկ երկրի ներսում հանդես է գալիս ոչ միանշանակ հռետորաբանությամբ:

Իհարկե, հայկական տեղեկատվական դաշտում առկա է նաև վերը նշված թեմաների վերաբերյալ տեղեկատվության օբյեկտիվ ներկայացում, սակայն նման տեղեկատվությունը քիչ է:

Այսպիսով, Հայաստանում հակառուսական քարոզչության հիմնական նպատակն է վարկաբեկել ՌԴ իմիջը հայ հասարակության աչքում և իրադարձությունները ներկայացնել օտարերկրյա դոնորների շահերից բխող։

Պետք է հասկանալ, որ Ռուսաստանը միակ երկիրն է, որը դադարեցրել է արյունահեղությունը Ղարաբաղում 2020 թվականին, և որի խաղաղապահներն այժմ գտնվում են Ղարաբաղում և թույլ չեն տալիս նոր լայնածավալ պատերազմ։ Արտաքին խաղացողների նպատակն է վնասել Մոսկվայի միջնորդական ջանքերը հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում, և բոլոր տեղեկատվական ռեսուրսները և արտաքին հովանավորության ներքո գտնվող հասարակական-քաղաքական և փորձագիտական հանրության ներկայացուցիչներն իրականացնում են այդ օրակարգը։

Ակնհայտ է, որ որոշ ուժերի ապակառուցողական աշխատանքի նման միտումները կշարունակվեն նաև 2023 թվականին, սակայն կարևոր է երբեմն մտածել բազմաթիվ գործընթացների ռացիոնալ բաղադրիչի մասին և չտրվել էմոցիաներին, որոնք մի շարք տեղեկատվական ռեսուրսների և սոցիալ-քաղաքական ուժերի հիմնական թիրախն են»,- ներկայացրեց Ղուկասյանը: