Հայաստանի տնտեսությունը 2024 թվականի նոյեմբերին արձանագրել է վերջին տարիների ամենացածր աճը՝ ընդամենը 1.2%։
Այս կտրուկ անկումն առանձնապես նկատելի է դարձել նախորդ ամիսների տպավորիչ ցուցանիշների ֆոնին և, ըստ փորձագետների, պայմանավորված է թանկարժեք մետաղների ու քարերի վերաարտահանման ծավալների էական կրճատմամբ, որոնց մասնաբաժինը արտահանման կառուցվածքում կտրուկ նվազել է տարեսկզբից։
Ինչպես նշում է հայ տնտեսագետ Աղասի Թավադյանը VERELQ-ի հետ զրույցում, Հայաստանում արդյունաբերական աճը սկզբից ևեթ ունեցել է «պղպջակի» հատկանիշներ, որի ձևավորումը սկսվել է 2023 թվականի նոյեմբերին՝ ռուսական թանկարժեք մետաղների և քարերի վերաարտահանման սխեմայի գործարկմամբ։ «Իրավիճակը սկսեց փոխվել 2024 թվականի մայիսին, երբ Ռուսաստանը վերացրեց ոսկու արտահանման մաքսատուրքը։ Սա անիմաստ դարձրեց Հայաստանի տարածքով վերաարտահանումը, և հոսքերն ուղղվեցին անմիջապես Ռուսաստանի միջոցով»,- բացատրում է փորձագետը։
Վիճակագրական կոմիտեի տվյալները հաստատում են այս գնահատականը՝ ցույց տալով հակասական միտումներ տնտեսության տարբեր ոլորտներում։ Եթե շինարարությունը ցույց է տվել 11.6% աճ, ներքին առևտուրն ավելացել է 11.5%-ով, իսկ ծառայությունների ոլորտն աճել է 10.4%-ով, ապա արդյունաբերության մեջ գրանցվել է էական՝ 19% անկում։
Հատկապես ցուցանշական է դարձել արտաքին առևտրի ցուցանիշների վատթարացումը։ Նոյեմբերին արտաքին առևտրաշրջանառությունը կրճատվել է 27.4%-ով՝ կազմելով 1.9 մլրդ դոլար։ Արտահանումը նվազել է 35%-ով՝ հասնելով 752 մլն դոլարի, իսկ ներմուծումը նվազել է 21.4%-ով՝ հասնելով 1.16 մլրդ դոլարի։ Համաշխարհային բանկի տվյալներով, եթե 2024 թվականի սկզբին թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի ու մետաղների (վերա)արտահանման մասնաբաժինը կազմում էր երկրի արտահանման ընդհանուր ծավալի 75%-ը, ապա սեպտեմբերին այս ցուցանիշը նվազել է մինչև 48.5%։
Հետաքրքիր փաստ է բացահայտում Աղասի Թավադյանը. «Անցած տարվա նոյեմբերից, դատելով այդ ժամանակվա պաշտոնյաների հայտարարություններից, գոյություն ուներ ոչ պաշտոնական պայմանավորվածություն այն մասին, որ վերաարտահանման շահույթի մոտ 4%-ը պետք է մուտքագրվեր հայկական պետական բյուջե։ Այժմ, վերաարտահանման գործառնությունների դադարեցմամբ, այս մուտքերը նույնպես դադարել են, ինչը մասամբ բացատրում է դիտվող անկման կտրուկությունը»։
Սա կարող էր բացասաբար անդրադառնալ նաև հարկերի հավաքագրման վրա, ինչն արդեն ընդունում են հայկական իշխանությունները։ Հայաստանի ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանն իր վերջին մամուլի ասուլիսում արդեն ընդունել է 2024 թվականին կես միլիարդի հարկային թերհավաքագրումը։ Ֆինանսական գերատեսչության ղեկավարի խոսքով, չնայած ցուցանիշների անվանական աճին, բյուջեի կատարումը եղել է պլանավորված մակարդակից ցածր։ Այս կապակցությամբ կառավարությանը ստիպված է եղել զսպել ծախսերը՝ ֆինանսական կայունության հետ կապված հնարավոր խնդիրները կանխելու համար։
Միևնույն ժամանակ, չնայած նոյեմբերյան անկմանը, 2024 թվականի հունվար-նոյեմբեր ամիսների ցուցանիշները դեռևս մնում են դրական՝ նախորդ ամիսների բարձր արդյունքների շնորհիվ։ Տնտեսական ակտիվության ընդհանուր ցուցանիշն այս ժամանակահատվածում կազմել է 7.4%։ Առևտուրն աճել է 18%-ով, շինարարությունը՝ 14.9%-ով, արդյունաբերությունը՝ 7.6%-ով, իսկ ծառայությունների ոլորտը՝ 6.3%-ով։
2024 թվականի 11 ամիսների ընթացքում արտաքին առևտրաշրջանառությունը հասել է տպավորիչ թվի՝ 28.18 մլրդ դոլարի, ինչը 54%-ով գերազանցում է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշները։ Արտահանումն աճել է 73.9%-ով՝ կազմելով 12.31 մլրդ դոլար, իսկ ներմուծումն ավելացել է 41.5%-ով՝ հասնելով 15.87 մլրդ դոլարի։
Սակայն փորձագետները նախազգուշացնում են, որ դիտվող անկումը կարճաժամկետ երևույթ չէ։ «Այս միտումը կպահպանվի ինչպես դեկտեմբերին, այնպես էլ հաջորդ տարվա սկզբին»,- կանխատեսում է Թավադյանը։
Փաստորեն, տարեկան աճը մեծապես ապահովվել է թանկարժեք մետաղների և քարերի վերաարտահանման սխեմայով՝ Հայաստանի տարածքով դեպի ԱՄԷ և Հոնկոնգ, որը գործել է մոտ մեկ տարի և հանգեցրել է անվանական թռիչքի արտաքին առևտրաշրջանառության և երկրի արդյունաբերական արտադրության մեջ, սակայն ակնհայտորեն առանց հայկական տնտեսության մեջ որակական կառուցվածքային փոփոխությունների։"
