Երբ Նիկոլ Փաշինյանը եկավ իշխանության, նա հայտարարեց, որ քաղաքացու քննադատությունը և կարծիքը ոչ միայն թույլատրվելու են, այլև խրախուսվելու են։ Նրա խոսքերը հնչում էին որպես ազնիվ երկխոսության կոչ՝ հասարակության հետ․ «Եթե ես չունեմ ժողովրդի վստահությունը, խնդրում եմ ասեք դա ուղիղ»։ Իշխանության գալու պահին նման հայտարարությունները հույս էին ներշնչում Հայաստանում խոսքի ազատության նոր դարաշրջանի մասին։ Սակայն իրականությունը այլ եղավ։
21-ամյա ակտիվիստ Դավիթ Ավետիսյանի դեպքը վառ օրինակ է խոստումների և իրական քաղաքականության միջև խզման։ Վարչապետի հետ երևանյան այգում հանդիպումը Ավետիսյանի համար դարձավ խուլիգանության մեղադրանք և 525 հազար դրամ տուգանք։ Նա իրեն թույլ տվեց սուր ձևով արտահայտել իր կարծիքը Փաշինյանի քաղաքականության մասին՝ նրան անվանելով «դավաճան» և «վիժվածք», ինչը հանգեցրեց նրա անհապաղ ձերբակալությանը։ Ակտիվիստի նկատմամբ սկզբում կիրառվեց կալանք, որը ճանաչվեց անօրինական, սակայն արդյունքում հաստատվեց տուգանքը։
Այս իրավիճակը բարձրացնում է քննադատելու իրավունքի հիմնական հարցը։ Թեև Ավետիսյանը հայհոյանքներ չէր օգտագործել, նրա խոսքերը որակվեցին խուլիգանություն, իսկ մեղադրանքի վկաները ներկա գտնված ոստիկաններն էին։ Ընդդիմադիր ուժերը հայտարարում են, որ այս հետապնդումը քաղաքական բնույթ ունի, և ակտիվիստի գործողություններում հանցակազմ չկա։ Այս դեպքը հասարակության շրջանում հարցեր է առաջացնում՝ բարձրաստիճան պաշտոնյաների հասցեին վիրավորանքի համար քրեական պատասխանատվության կիրառման վերաբերյալ։
Փաշինյանը հաճախ է օգտագործում «իրական Հայաստան» տերմինը՝ հակադրելով այն «պատմական» Հայաստանի։ Նա հայտարարում է, որ ձգտում է կառուցել ժամանակակից պահանջներին համապատասխանող երկիր, որը զերծ է անցյալի ժառանգությունից։ Սակայն ակտիվիստների դեմ նման գործերի հետ մեկտեղ տպավորություն է ստեղծվում, որ «իրական Հայաստանը» վերածվում է երկրի, որտեղ իշխանության քննադատությունը քրեականորեն հետապնդվում է, ինչը քիչ է համապատասխանում ժողովրդավարական չափանիշներին։
Շատ երկրներում քաղաքական առաջնորդները ենթարկվում են հաճախ կոշտ քննադատության, սակայն, իսկապես ժողովրդավարական երկրներում խոսքի ազատությունը պաշտպանված է, իսկ վիրավորանքի համար պատասխանատվությունը կրում է վարչական բնույթ։ Հայաստանում, սակայն, մենք տեսնում ենք, որ առաջնորդի դեմ խոսքերի համար կարող է հետևել քրեական հետապնդում։ Սա կասկածի տակ է դնում արդարադատության համակարգը և բարձրացնում այն հարցը, թե որքանով է «իրական Հայաստանը» հետևում խոսքի ազատության և ժողովրդավարության սկզբունքներին։
Քաղաքական հետապնդումները քննադատության հիմքով կարող են ոչ միայն խարխլել իշխանության հանդեպ վստահությունը, այլև նպաստել բողոքի տրամադրությունների աճին։ Ավետիսյանի գործով ընդդիմությունն արդեն հայտնել է իր դիրքորոշումը՝ համարելով այն քաղաքականապես դրդված, ինչը խոսում է իշխանությունների՝ այլախոհությունը ճնշելու ձգտման մասին։ Եթե նման դեպքերը շարունակվեն, դա կարող է ավելի մեծ խզում առաջացնել քաղաքացիական հասարակության և իշխանավոր վերնախավի միջև։
Այսպիսով, այսօրվա Հայաստանը կանգնած է կարևոր ընտրության առջև՝ պահպանի՞ խոսքի ազատությունն ու քննադատության իրավունքը, թե՞ գնա ռեպրեսիաների և «անհարմար» խոսքերի համար քրեական պատժի ճանապարհով։
Քաղաքագետ Արման Ղուկասյան
