Օրերս աշխատանքային այցով Արցախում էր ՀՀ Ազգային Ժողովի փոխնախագահ Էդուարդ Շարմազանովը: Վերադառնալուց հետո նա հայտարարեց պատգամավորների կողմից ստեղծվելիք ֆոնդի մասին, որի նվիրատվությունները կուղղվեն Թալիշ գյուղի վերաբնակեցման ծրագրին: VERELQ-ը զրուցեց ԱԺ փոխնախագահի հետ արդեն իսկ մեկնարկած գործընթացի, ինչպես նաև ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում առկա զագրացումների շուրջ:
-Թալիշի վերաբնակեցման անհրաժեշտությունը նոր չէ, որ առաջացել է, և դա իմ գաղափարը չէ, այլ Ղարաբաղի ողջ բնակչության ու նախագահ Բակո Սահակյանի գաղափարն է: Պարզապես մեր վերջին այցելությունը Թալիշ դա ավելի հստակ դարձրեց: Առաջինը աչք է զառնում դպրոցն ու մանկապարտեզը, որոնք տուժել են ադրբեջանական զինուժի ռմբակոծություններից, և այնտեղ էլ հենց որոշում կայացվեց, վերադառնալով ՀՀ, պատգամավորների ջանքերով ֆոնդ ստեղծել և ԼՂՀ իշխանությունների ջանքերի հետ մեկտեղ իրականացնել դա: Այսօր արդեն գործընթացն ընթանում է, որպեսզի մինչև գարուն կարողանանք վերականգնել Թալիշի մանկապարտեզն ու դպրոցը: Եթե մենք նայենք ադրբեջանցիների կրակոցներին, ապա Ղարաբաղի կեսը կամ նույնիսկ Հայաստանի մի մասը չպետք է բնակեցվի, քանզի կրակոցներն անընդհատ հնչում են: Իսկ մեր խնդիրը նրանում է, որ թալիշցիները վերադառնան իրենց պապական հողը ու ապրեն այնտեղ, և դա նախագահ
Բակո Սահակյանի, ԼՂՀ ԱԺ նախագահ
Աշոտ Ղուլյանի և բոլորի հստակ գաղափարն է: Իլհամ Ալիևի նպատակն է, որ տարին մեկ կամ հինգ տարին մեկ նման դիվերսիաներ անի ու սահմանամերձ գյուղերը չբնակեցվեն, բայց նման բան չի լինի: Օրինակ Մատաղիսը, որ սահմանին ավելի մոտ է, քան Թալիշը, բնակեցված է, մարդիկ այնտեղ ապրում են, իսկ շուտով նաև կվերադառնան Թալիշ՝ ամենն արվում է դրա համար ու ամենաբարձր մակարդակով:
-Սա կարելի է ընկալել նաև իբրև ուղերձ կամ պատասխան այն բոլոր խոսակցություններին, թե Ադրբեջանին տարածքներ պետք է վերադարձվեն:
-Նախ, ես չեմ հասկանում այն բոլոր մարդկանց, որ տարածքներ վերադարձնելուց են խոսում: Ի՞նչ տարածք: Հարցը նրանում չէ, որ ես չափից ավելի ազգայնական եմ, պարզապես ես գտնում եմ, որ ամեն ինչ իր ժամանակն ունի: Որպեսզի մենք կարողանանք խոսել բանակցային գործընթացի վերականգնման մասին, ապա օպոնենտը պետք է ադեկվատ լինի, իսկ արդյո՞ք Ադրբեջանն ադեկվատ է: Իհարկե ոչ: Ալիևը ինչ-որ հարցազրույցներ է տալիս Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավարության մասին, բայց ի՞նչ ինքնավարություն: Բոլորը և պարոն Ալիևը առաջին հերթին պետք է գիտակցեն, որ չկա առանձին Ղարաբաղի հարց, կա հայկական հարց. Ղարաբաղյան հարցը հայկական հարցի մի դրսևորումն է: Ժամանակին եղել է արևմտահայերի հարց, հետո արևելահայերի, այսօր՝ Ղարաբաղի, և պետք է գիտակցենք, որ Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգության հարցը դա ողջ հայության հարցն է: Եվ դա պետք է հասկանան ամենուրեք՝ թե՛ Երևանում, թե՛ Բաքվում: Ու թալիշցին, այո, վերադառնալու է իր հայրենի հող, որովհետև չի կարող Ադրբեջանը մի դիվերսիայով ղարաբաղցուն դարձնել քոչվոր ու փախստական: Եվ Ադրբեջանը թող սա իմանա, ինչպես նաև այն, որ մենք ոչ միայն հզորացնելու ենք առաջնագիծը, այլև մեր դիրքերը ետ ենք վերցնելու ու մի բան էլ առաջ ենք գնալու, եթե շարունակեն իրենց պահել այնպես, ինչպես այսօր են պահում:
-Իլհամ Ալիևի վերջին հայտարարություններում շեշտադրումների փոփոխություններ են նկատվում: Մեկ նա խոսում է Ղարաբաղը ոչնչացնելու մասին, մեկ՝ ինքնավարություն տալու, նաև, թե իր վրա ճնշումներ են գործադրում Ղարաբաղը ճանաչելու համար: Ի՞նչն է նման ցայտնոտության պատճառը:
-Ալիևը ցայտնոտի մեջ չի, պարզապես այսօրվա իրավիճակը նրան ձեռք չի տալիս: Ալիևը իր մաքսիմալիստական, հիմնականում կեղծ մաքսիմալիստական լոզունգներով և՛ բանակցային գործընթացը, և՛ ինքն իրեն մտցրել է փակուղի, և հենց այդ պատճառով էլ դարձել է վտանգավոր, քանի որ այդ լոզունգներով իրեն իսկ տեղ չի թողել փոխզիջումների, խնդիրը սրանում է: Իսկ ցանկացած նորմալ դիվանագետ գիտի, որ խնդիրը պետք է լուծել փոխզիջումների արդյունքում, բայց ո՞րն է դա՝ Ալիևը չի ասում: Իրեն որ լսես՝ յոթ շրջանները պետք է վերադարձնենք, Ղարաբաղն էլ հետը, բայց դա անլուրջ է: Ալիևը պետք է հասկանա, որ Ղարաբաղում 150 հազար մարդ է ապրում, որոնց համար դա սուրբ հայրենիք է և հենց նրանք են որոշողը, թե որտեղ են ուզում ապրել: Իսկ ղարաբաղցիները այդ հարցը վաղուց որոշել են և ուզում են ապրել անկախ երկրում, որի համար ամեն օր կռիվ են տալիս: Վերադառնալով Ղարաբաղից ես ևս մեկ անգամ հասկացա՝ այդ ժողովուրդը հետդարձի ճանապարհ չունի, Ղարաբաղը երբեք չի լինի Ադրբեջանի կազմում և պայքարելու է մինչև վերջ անկախ երկրում ապրելու համար: Լուծումը փոխզիջման մեջ է և Արցախի անկախության ճանաչման մեջ, իսկ ցանկացած խոսակցություն ինքնավարության և այլնի շուրջ տանելու է դեպի նոր պատերազմ, քանի որ չի կարող նման բան լինել, որ թուրքի հետ ապրեն: Նախիջևանում ապրել են հայերը, ո՞ւր են: Կամ Բաքվի ու Սումգայիթի հայերը՝ ո՞ւր են: Պատմությունն է դա ցույց տվել, սկսած Օսմանյան կայսրությունից, որ թուրքը միշտ ձգտել է ոչնչացնել հային, այնպես որ նման բան լինել չի կարող:
-Վերջին շրջանում շփման գծում ադրբեջանական զինուժը ակտիվություն է դրսևորում և որոշ քաղաքագետներ զուգահեռներ են անցկացնում այսօրվա իրավիճակի և ապրիլյան էսկալացիային նախորդած ամիսների միջև: Տեսնո՞ւմ եք առաջիկայում պատերազմի հավանականություն:
-Ոչինչ չեմ բացառում: Լայնամասշտաբ, դասական իմաստով պատերազմ բացառում եմ, բայց այնպիսի իրավիճակ, ինչպիսին ապրիլին էր, հակառակորդի դիվերսիոն գործողություններ չեմ բացառում, որովհետև ադրբեջանական զինուժը իր խնդիրը չի լուծել: Ադրբեջանը, ըստ իս, այդ գործողություններով ցանկանում էր բանակցային գործընթացում նոր իրավիճակ ստեղծել, բայց արդյունքում միայն 2-3 դիրք գրավեց ու հազարով զինվորներ կորցրեց՝ ո՛չ քաղաքական, ո՛չ ռազմավարական և ո՛չ էլ հոգեբանական խնդիր չլուծելով: Եվ ինչքան ուզում է Ալիևը հայտարարի, թե այս կամ այն է արել, մարդիկ տեսնում են իրականությունը՝ Աղդամն էլ է այսօր մեր վերահսկողության տակ, Թալիշն էլ ենք վերաբնակեցնելու, Ղարաբաղում էլ զարգանում է անկախ պետականությունը:
-Պարոն Շարմազանով, Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում ձեռք բերված համաձայնությունները մինչ օրս չեն իրականացվել, բայց, փաստորեն, նախագահների նոր հանդիպում է նշմարվում և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները տարածաշրջանում գտնվում էին հենց այդ առաքելությամբ:
-Ոչ մի հանդիպում չկա, ո՞վ է ասել, որ մենք պետք է հանդիպենք: Մենք ոչ թե հրաժարվում ենք, այլ պաշտոնապես հայտարարում եմ՝ այս պահին Սարգսյան-Ալիև հանդիպման պայմանավորվածություն չկա: Տեսական հանդիպում իհարկե հնարավոր է, բայց պաշտոնապես հանդիպման պայմանավորվածություն չկա:
-Կարո՞ղ ենք հասկանալ, որ քանի դեռ Վիեննայի և Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածությունները կյանքի չեն կոչվել հայկական կողմը հանդիպման չի գնա:
-Մի բան հստակ է՝ եթե մենք ուզում ենք հարգել մեր իսկ ստեղծած կառույցները՝ ՀԱՊԿ-ցի սկսած մինչև ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ, ապա գոնե պետք է քայլ կատարենք գրվածը, պայմանավորվածը կյանքի կոչելու համար: Եվ Վիեննայում, և Սանկտ Պետերբուրգում կետ առ կետ գրվել է, նախագահները դրանց շուրջ համաձայնության են եկել, բայց Ալիևը ոչ միայն դրանք չի իրականացնում, այլև դիվերսիոն փորձերն են շարունակվում: Մեկը պե՞տք է նրան ասի, թե այդ ինչ է անում, ի վերջո դժվար չէր Ալիևին ճնշել, որպեսզի նա իրականացնի ստանձնած այդ պարտավորությունները և ոչ թե անորոշ խոսել ինչ որ ինքնորոշման մասին: Պետք չէ՝ Ղարաբաղը վաղուց ինքնորոշվել է, հարկավոր է դա հարգել:
Լեռնային Ղարաբաղը միջազգային հանրության լիարժեք անդամ չէ և ես հիմա հղում եմ իրենց ուղերձը Ռուսաստանին, ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային՝ Ղարաբաղը երբեք Ադրբեջանի տիրապետության տակ չի լինելու, և լավ է մեռնել արժանապատիվ, քան ապրել անարժանապատիվ:
