Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) հարթակում Երևանի վերջին շրջանի ակտիվությունը և վարչապետի այցը Չինաստան Հայաստանի բազմավեկտոր արտաքին քաղաքականության դասական դրսևորում են, որն ուղղված է համաշխարհային առանցքային խաղացողների հետ հարաբերություններում մանևրելուն և հավասարակշռություն պահպանելուն։ Այսպիսի կարծիք ունի քաղաքագետ Դավիթ Հարությունովը։
VERELQ-ի հետ զրույցում Հարությունովը նշում է, որ հավասարակշռության այս ձգտումը հատկապես արդիական է դարձել վաշինգտոնյան վերջին համաձայնություններից հետո, որոնք, նրա գնահատմամբ, նկատելիորեն շեղել են Երևանի արտաքին քաղաքական ուղեգիծը դեպի ԱՄՆ։ Այսպիսով, այն կազմակերպության գագաթնաժողովին մասնակցությունը, որտեղ գերակայում են Ռուսաստանն ու Չինաստանը, և այդ երկրների ղեկավարների հետ ակտիվ շփումները կարելի է դիտարկել որպես «խախտված հավասարակշռությունը վերականգնելու» փորձ։
Ռազմավարական գործընկերություն Չինաստանի հետ և տնտեսական շահեր
Գագաթնաժողովի առանցքային արդյունքներից մեկը դարձավ հայ-չինական հարաբերությունները ռազմավարական գործընկերության մակարդակի հասցնելու մասին հայտարարությունը։ Դավիթ Հարությունովը կարծում է, որ հայկական պատվիրակության այցի նպատակներից մեկը Պեկինի հետ վերջին շրջանում նկատելիորեն սառած հարաբերությունները «կարգի բերելու» ձգտումն էր։ Ըստ փորձագետի՝ սառնության պատճառ կարող էին դառնալ նախկինում Երևանի ներկայացուցիչների շփումները Թայվանի հետ։ Դատելով ամենից՝ այս խնդիրը հաջողվել է լուծել. գործընկերության մասին փաստաթղթում արձանագրվել է Թայվանի հարցում Պեկինի դիրքորոշմանը Հայաստանի աջակցությունը։
Քաղաքական բաղադրիչից բացի, Հարությունովը մատնանշում է «Չինաստանի հետ տնտեսական ոլորտում հարաբերությունները զարգացնելու» Երևանի ակնհայտ ցանկությունը։ Երևանը հատկապես շահագրգռված է չինական ներդրումների և տեխնոլոգիաների ներգրավմամբ՝ իր տարածքում ռազմավարական ենթակառուցվածքային նախագծեր իրականացնելու համար։ Մասնավորապես, խոսքը կարող է վերաբերել Հայաստանի հարավում տրանսպորտային երթուղու ստեղծմանը՝ Ադրբեջանը Նախիջևանի էքսկլավի հետ կապելու համար։ Հատկանշական է, որ ԶԼՄ-ներում արդեն հայտնի որպես «Թրամփի ճանապարհ» այս նախագծի կառավարումը նախատեսվում է փոխանցել համատեղ հայ-ամերիկյան ընկերությանը։
Այնուամենայնիվ, քաղաքագետը հարց է բարձրացնում՝ «որքանով հայկական կողմին կհաջողվի ապահովել ՉԺՀ-ի մասնակցությունը ԱՄՆ-ի կառավարման ներքո գտնվող նախագծին»՝ ակնարկելով մրցակից աշխարհաքաղաքական ուժերի շահերի համադրման հարցում հնարավոր բարդությունների մասին։
Հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ և ՇՀԿ-ին անդամակցության չլուծված հարցը
ՇՀԿ գագաթնաժողովը հայկական կողմին հնարավորություն տվեց նաև բարձր մակարդակով շփումներ ունենալ Ռուսաստանի հետ, ինչն իրագործվեց ամենաբարձր մակարդակով՝ գագաթնաժողովի շրջանակներում տեղի ունեցավ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հանդիպումը։ Դավիթ Հարությունովը կարծում է, որ Երևանը ձգտում էր «վաշինգտոնյան համաձայնություններից հետո ցուցադրել հարաբերությունների «նորմալությունը» Մոսկվայի հետ»։
Չնայած ակտիվ մասնակցությանը՝ Հայաստանին, ինչպես և Ադրբեջանին, չհաջողվեց առաջընթաց գրանցել կազմակերպությանը լիիրավ անդամակցություն ստանալու հարցում։ «Դատելով հայտնի տվյալներից՝ անդամակցությունը փոխադարձաբար արգելափակվել է Հնդկաստանի և Պակիստանի կողմից»,— մեկնաբանում է Հարությունովը։ Նա ենթադրում է, որ այս որոշման վրա ազդել է Նյու Դելիի և Իսլամաբադի միջև հակամարտության վերջին սրացումը, որոնք համապատասխանաբար սատարում են Հայաստանին և Ադրբեջանին։
Բաքվի հետ պահպանվող հակասությունները
Գագաթնաժողովը նաև ընդգծեց Երևանի և Բաքվի հարաբերություններում պահպանվող հակամարտային ներուժը։ Հարությունովի խոսքով՝ տրանսպորտային միջանցքների հարցում դրսևորված տարաձայնությունները «վկայում են կողմերի միջև հակամարտության ներուժի պահպանման մասին՝ չնայած վերջին շաբաթների խաղաղասիրական հռետորաբանությանը»։
Փորձագետը նշում է, որ հստակ պայմանավորվածությունների և Հայաստանի տարածքով անցնող երթուղիների շահագործման սահմանված մեխանիզմների բացակայությունը տարբեր մեկնաբանությունների համար հող է ստեղծում։ «Նման փորձ գոյություն է ունեցել նաև կողմերի միջև ավելի վաղ ձեռք բերված համաձայնությունների պարագայում,— հիշեցնում է Դավիթ Հարությունովը,— և ընդհանուր առմամբ նման իրավիճակը կարող է հանգեցնել Երևանի և Բաքվի միջև նոր տարաձայնությունների առաջացմանը»։
