VERELQ տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնին տված հարցազրույցում թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը վերլուծում է Հայաստանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների ընթացիկ դինամիկան: Փորձագետը մանրամասն բացատրում է, թե ինչու է Թուրքիան շարունակում պայմանավորել Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը հայ-ադրբեջանական խաղաղության պայմանագրի ստորագրմամբ, և ինչ ռազմավարական նպատակներ է այն հետապնդում տարածաշրջանում: Սաֆրաստյանը նաև քննարկում է Թուրքիայի դերը Մերձավոր Արևելքում՝ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական իրավիճակի համատեքստում: Հարցազրույցում հատուկ ուշադրություն է դարձվում ձևավորվող նոր համաշխարհային կարգի և դրանում Հարավային Կովկասի տեղի վերլուծությանը, որտեղ, ըստ փորձագետի, Ռուսաստանը կպահպանի գերիշխող ազդեցությունը: Տարածաշրջանային գործընթացների իր գնահատականում Սաֆրաստյանը ընդգծում է Թուրքիայի ռազմավարական մոտեցման և Ադրբեջանի՝ Հայաստանի հանդեպ մարտավարական խնդիրների միջև տարբերությունը:
Լուսանկարում Ռուբեն Սաֆրաստյանն է
VERELQ. Պարոն Սաֆրաստյան, Ադրբեջանի պատվիրակությունը գտնվում էր Անկարայում, և այնտեղ էր Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը, և այնտեղ էր նաև Սերդար Քըլըչն ադրբեջանական կողմից, որը Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչն է ՀՀ-ի հետ բանակցություններում: Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ նրանք սերտորեն շփվում են և հիմա, և մինչև հիմա քննարկում են, այդ թվում, Հայաստանի թեման, և որքանով է այս թեման շարունակում ներկա լինել, որքանով է շարունակում ներկա լինել Բաքվի գործոնը հայ-թուրքական գործընթացում:
Ռուբեն Սաֆրաստյան. Կարծում եմ, որ Թուրքիայի դիրքորոշումը մնացել է անփոփոխ, իսկ այդ դիրքորոշումը արտահայտվել է ամենաբարձր մակարդակով՝ նախագահ Էրդողանի կողմից: Այն կայանում է հետևյալում: Թուրքիան քայլեր կձեռնարկի Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ միայն այն բանից հետո, երբ կստորագրվի հայ-ադրբեջանական խաղաղության պայմանագիր: Իսկ այն, որ Հաջիևի հետ հանդիպումներին ներկա էր Սերդար Քըլըչը, կարծում եմ, դա վկայում է այն մասին, որ այդ բանակցությունների, քննարկումների ժամանակ խոսք էր գնում նաև Հայաստանի մասին, և Քալըչը առաջին ձեռքից տեղեկություն էր ստանում այդ մասին, թե ինչ փուլում է գտնվում հայ-ադրբեջանական պայմանագրի ստորագրման գործընթացը:
VERELQ. Ինչպե՞ս եք կարծում, որքանո՞վ են այս առումով հայ-թուրքական հարաբերությունները մոտ ինչ-որ լուծման, հաշվի առնելով այն, որ դեռևս չի երևում, թե որքանով ենք մենք մոտ Բաքվի հետ իրավիճակի կարգավորմանը: Եվ արժե՞ արդյոք զուգահեռ պահել, եթե դրանք իրարից շատ կախված են, զուգահեռ կառուցել պահել երկու բանակցային ուղիները:
Ռուբեն Սաֆրաստյան. Այն, որ ադրբեջանական կարգավորման գործընթացը, այն փաստացի, որքանով կարող եմ դատել, Ադրբեջանի մեղքով կանգ է առել, ապա, իհարկե, մոտ ապագայում հայ-թուրքական հարաբերություններում ինչ-որ բեկում սպասել չի կարելի: Սա մեկ: Իսկ երկրորդը, իսկ ի՞նչ այլընտրանք ունենք, եթե մենք հրաժարվենք այդ բանակցություններից: Ոչինչ չենք ստանա: Կարծում եմ, հենց պետք է մնալ բանակցությունների ուղու վրա ոչ միայն Ադրբեջանի, այլև Թուրքիայի հետ: Իհարկե, ունենալով իրատեսական պատկերացում Թուրքիայի դիրքորոշման մասին: Բայց եթե մենք հրաժարվենք, ոչինչ չենք ստանա:
VERELQ. Եղել են մի քանի փորձեր ինչ-որ կերպ առանձնացնել հայ-թուրքական գործընթացը հայ-ադրբեջանականից: Բայց հիմա էլ հայտարարվում է հայկական կողմից, որ դրանք տարբեր գործընթացներ են, թեև, այնուամենայնիվ, ազդում են միմյանց վրա: Ասացեք խնդրեմ, ի՞նչ միտում է: Կարելի՞ է ասել, որ ինչ-որ տեսանելի ապագայում Ադրբեջանը կդադարի խաղալ այն դերը Թուրքիայի համար, որը հիմա խաղում է, և Թուրքիան ինչ-որ կերպ կձևավորի հարաբերություններ Հայաստանի հետ կամ Ադրբեջանի շրջանցմամբ, կամ ահա Ադրբեջանի գործոնը շատ ուժեղ հաշվի չառնելով:
Ռուբեն Սաֆրաստյան. Կարծում եմ, մենք գործ ունենք լիովին կոնկրետ դեպքի հետ: Կոնկրետությունը կայանում է նրանում, որ կան հայտարարություններ կողմից, ընդ որում, բազմակի հայտարարություններ Թուրքիայի կողմից ամենաբարձր մակարդակով: Այն, որ փաստացի Թուրքիան իր դիրքորոշումը հայ-թուրքական կարգավորման մեջ պայմանավորում է հայ-ադրբեջանական բանակցային գործընթացով և պայմանագրի ստորագրմամբ: Սա կոնկրետություն է, սա փաստ է: Իսկ ինչպես կլինի, եթե հանկարծ այս ամենը լուծվի, եթե հանկարծ հայ-ադրբեջանական պայմանագիրը ստորագրվի, ինչպիսին կլինի Թուրքիայի դիրքորոշումը, այստեղ արդեն պետք է, այսպես ասած, փորձել վերլուծել, որովհետև չկան փաստեր: Կարծում եմ, որ Թուրքիան, նույնիսկ այն բանից հետո, երբ ստորագրվի հայ-ադրբեջանական պայմանագիրը, նա չի գնա Հայաստանի հետ հարաբերությունների լիակատար կարգավորման, այլ կգնա միայն մասնակի կարգավորման: Ինչու՞ եմ այդպես կարծում: Կարծում եմ, նրանք միանգամից չեն գնա Հայաստանի հետ հարաբերությունների լիակատար կարգավորման, այլ փուլ առ փուլ կկարգավորեն այդ գործընթացը, փուլ առ փուլ կկարգավորեն հարաբերությունները Հայաստանի հետ, որպեսզի շարունակեն ճնշում գործադրել Հայաստանի վրա:
VERELQ:.Պարզ է: Եվ վերջին հարցը: Մենք տեսնում ենք, որ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև բանակցությունները տեղի ունեցան Թուրքիայում, թեև ամերիկյան հյուպատոսարանում, եթե չեմ սխալվում, բայց, այնուամենայնիվ, Թուրքիայում: Թուրքիան կրկին դառնում է այդ բանակցային հարթակներից մեկը: Ասացեք, խնդրեմ, հնարավո՞ր է ամերիկա-ռուսական հակասությունների կարգավորում կամ գոնե այդ հակասությունների մեղմացում և Ուկրաինայում պատերազմի հնարավոր դադարեցում: Սա ինչպե՞ս կազդի Թուրքիայի դիրքերի վրա տարածաշրջանում: Սա ինչպե՞ս կազդի Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև մրցակցության վրա մեր տարածաշրջանում, հաշվի առնելով այն, որ Ռուսաստանը կարող է վերականգնել իր կապերը և այստեղ վերադառնալ, այսինքն՝ նոր ուժով, նոր էներգիայով:
Ռուբեն Սաֆրաստյան. Որպեսզի պատասխանեմ ձեր հարցին, կարծում եմ, պետք է ինչ-որ կերպ ներկայացնել ավելի լայն պանորաման այն գործընթացների, որոնք հիմա տեղի են ունենում: Իմ կարծիքով, մենք գտնվում ենք նոր դարաշրջանի սկզբում ընդհանուր համաշխարհային կարգի մեջ: Ես նկատի ունեմ միջազգային հարաբերությունները: Միջազգային հարաբերությունների նոր համակարգը սկսում է ձևավորվել մեր աչքերի առջև: Այս համակարգի առանձնահատկությունը, իմ կարծիքով, կլինի հիերարխիկ կառուցվածքը, հիերարխիկ կառուցվածքը: Այսինքն՝ սա կլինի բազմաբևեռ աշխարհ, բայց երեք պետություն կունենան գերիշխող դիրք: Առաջին հերթին, իհարկե, Միացյալ Նահանգները, Ռուսաստանը և ինչ-որ չափով Չինաստանը: Ինչու՞: Որովհետև հիմա վրա է հասնում դարաշրջանը միջազգային հարաբերություններում չքողարկված ռազմական ուժի, չքողարկված ուժի ինքնին:
Այսինքն՝ իրավունքը միջազգային հարաբերություններում ինչ-որ չափով նահանջում է: Եվ փաստը, այդպիսի մերկ փաստը, կայանում է նրանում, որ միջուկային զենքի համաշխարհային պաշարների 90%-ը գտնվում է կամ Ռուսաստանում, կամ Միացյալ Նահանգներում: Այսինքն՝ միասին այս երկու պետությունները տիրապետում են միջուկային զենքի 90%-ին: Սա ենթադրում է Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների հատուկ դերը նոր աշխարհակարգում: Իսկ Չինաստանը՝ դա առաջին հերթին հզորագույն տերություն է տնտեսական իմաստով: Այնպես որ, կարծում եմ, մենք մտնում ենք այս նոր աշխարհ, միջազգային հարաբերությունների նոր համակարգ: Այս նոր համակարգում, իմ կարծիքով, Թուրքիան կստանա Միացյալ Նահանգների կողմից քարտ-բլանշ Մերձավոր Արևելքում: Եվ այստեղ և Սիրիան, իհարկե, առաջին հերթին Սիրիան, որտեղ Թուրքիան ստացել է քարտ-բլանշ Միացյալ Նահանգների կողմից: Եվ այն վճռական ազդեցություն է գործում գործընթացների վրա, որոնք հիմա տեղի են ունենում Սիրիայում:
Այնպես որ, ընդհանուր առմամբ, եթե ահա այսպես շատ կարճ, ապա երբ կսկսվի այն զինված ուժերի դուրսբերման գործընթացը Միացյալ Նահանգների, որոնք դեռևս մնում են Մերձավոր Արևելքում, առաջին հերթին Սիրիայում, ապա այդ ուժի վակուումը, որը կառաջանա Մերձավոր Արևելքում, կլրացնի, իհարկե, Միացյալ Նահանգների թույլտվությամբ, Թուրքիան: Այնպես որ Թուրքիայի համար նոր հնարավորություններ են ծագում Մերձավոր Արևելքում: Թուրքիան կձգտի այդ հնարավորությունները ուժեղացնել, օգտագործել: Եվ Թուրքիայի դիրքը Մերձավոր Արևելքում կդառնա, կարծում եմ, շատ ավելի ուժեղ, քան այն կա հիմա:
VERELQ. Իսկ մեր տարածաշրջանում, Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում:
Ռուբեն Սաֆրաստյան: Անցնում ենք արդեն մեր տարածաշրջանին՝ Հարավային Կովկասին: Թուրքիան իր ներուժով միջին տերություն է, ոչ մեծ տերություն: Այսինքն, ի՞նչ է սրանից հետևում: Սրանից հետևում է, որ Թուրքիան չի կարող իրեն թույլ տալ իրականացնել ռազմավարական քաղաքականություն տարբեր տարածաշրջաններում: Եվ ռազմավարորեն Թուրքիան կզբաղվի Մերձավոր Արևելքով: Եվ սրանից հետևում է, որ մեր տարածաշրջանում Թուրքիան չի դրսևորի չափազանց ակտիվություն: Ինչու՞: Բացի նրանից, որ պարզապես ներուժ, ռեսուրսներ չեն բավարարի դրա համար: Բայց բացի դրանից, 44-օրյա պատերազմից հետո Թուրքիայի դիրքերը մեր տարածաշրջանում ինչ-որ չափով ուժեղացել են: Եվ Թուրքիան այս փուլում, կարծում եմ, համենայնդեպս, եթե վերլուծել այն, ինչ հիմա տեղի է ունենում թուրքական քաղաքականության հարցում մեր տարածաշրջանում:
Թուրքիայում հիմա Հարավային Կովկասի տարածաշրջանը արտաքին քաղաքականության առաջնահերթ ուղղություն չէ: Այսինքն՝ Թուրքիան հիմա կբավարարվի նրանով, ինչ արդեն ունի: Այսինքն՝ նոր կարգավիճակ տարածաշրջանում, որը բնութագրվում է Թուրքիայի դիրքերի որոշակի ուժեղացմամբ Ռուսաստանի հաշվին: Բայց, այնուամենայնիվ, դեռևս Հարավային Կովկասը մնում է Ռուսաստանի գերիշխող ազդեցության գոտին աշխարհաքաղաքական իմաստով: Կարծում եմ, Ռուսաստանի այս դիրքը կպահպանվի որպես գերիշխող ուժ մեր տարածաշրջանում: Միացյալ Նահանգների կողմից չեմ կարծում, որ կդրսևորվեր ակտիվություն այն բանով, որպեսզի Ռուսաստանի ազդեցությունը փորձեն սահմանափակել մեր տարածաշրջանում: Որովհետև, ինչպես արդեն ասացի, ահա այս երկու պետությունները, նրանք կխաղան գերիշխող դեր, այսինքն Ռուսաստանը և Միացյալ Նահանգները, և նրանք ինչ-որ չափով կփորձեն բաժանել աշխարհը իրենց ազդեցության ոլորտների: Այն բանով, որպեսզի այդ ազդեցության ոլորտները լինեին ավելի կամ պակաս տեսանելի նրանց համար:
Այն բանով, որպեսզի ազդեցության ոլորտների համար պայքարը չհանգեցնի հարաբերությունների սրման այս երկու գերպետությունների միջև, որպեսզի ուղղակի բախման վտանգը նրանց միջև, որը կարող է վերաճել միջուկային հակամարտության, այն հասցվեր նվազագույնի: Այնպես որ, հաշվի առնելով այն փաստը, որ, այնուամենայնիվ, Հարավային Կովկասը առաջնակարգ նշանակության տարածաշրջան չէ Միացյալ Նահանգների համար, կարծում եմ, Միացյալ Նահանգները հաշվի կառնեն այն, որ մինչ այժմ մեր տարածաշրջանում առաջատար ուժ է Ռուսաստանը, և չեն ցուցաբերի, այսպես ասած, աջակցություն Թուրքիային իր հավակնություններում:
Այսինքն՝ և ինքը Թուրքիան չի շահագրգռված մեր տարածաշրջանում իրավիճակի սրման մեջ, որովհետև նա բավարարվում է նրանով, ինչ արդեն ունի: Իհարկե, թուրքական գեոռազմավարությունը ուղղված է այն բանին, որպեսզի հասնի լիակատար գերիշխման մեր տարածաշրջանում: Կարծում եմ, այս փուլում Թուրքիան ավելի շատ կզբաղվի, այսինքն՝ առաջիկա տարիներին, Թուրքիան ավելի շատ կզբաղվի Մերձավոր Արևելքով: Եվ մեր տարածաշրջանում նա կշահագրգռված լինի նրանում, որպեսզի այն, ինչ նա արդեն ունի 44-օրյա պատերազմից հետո, այն ֆիքսել հայ-ադրբեջանական պայմանագրի տեսքով:
Այսինքն՝ Թուրքիան, իմ կարծիքով, շահագրգռված է հայ-ադրբեջանական պայմանագրի արագ ստորագրման մեջ՝ ելնելով այն նկատառումներից, որոնց մասին ես խոսում էի: Իսկ Ադրբեջանն իր կողմից, նա ավելի շատ լուծում է մարտավարական խնդիր, ոչ թե այն, ինչ Թուրքիան, և այդ մարտավարական խնդիրը կայանում է նրանում, որպեսզի պոկի հնարավորինս ավելին ինչ-որ բան Հայաստանից, հասնի ավելի մեծ զիջումների դեռևս Հայաստանի կողմից: Այնպես որ, իմ կարծիքով, կա ինչ-որ տարբերություն իրավիճակի ընկալման մեջ մեր տարածաշրջանում Թուրքիայի կողմից և Ադրբեջանի կողմից: Թուրքիայի համար դա ավելի շատ ռազմավարական ընկալում է, իսկ Ադրբեջանի համար դա ավելի շատ մարտավարական է:
