Երեքշաբթի Մարգարայում Ռուբինյան-Քըլըչ երկփուլ հանդիպումից հետո հատուկ չէի շտապում հրապարկային մեկնաբանություններ անել, սպասելով, որ երկու կողմից պաշտոնական հայտարարությունները կամբողջացնեն հանդիպման պատկերը։
Հիմա արդեն կարող եմ մի քանի արձանագրում կատարել։
Երկամյա դադարից հետո հերթական հանդիպումը եւս որեւէ գործնական առաջընթաց չարձանագրեց, սահմանափակվեցին վերահաստատելով նախկինում իբր ունեցած պայմանավորվածություններին կառչած մնալու մասին հայտարարությամբ։
Բայց, դեռ 2022-ի հուլիսի 1-ին Վիեննայում պայմանավորվել էին՝
«...հնարավոր ամենասեղմ ժամկետներում Հայաստան-Թուրքիա ցամաքային սահմանը հատելու հնարավորություն ապահովել, համապատասխանաբար, Հայաստան և Թուրքիա այցելող երրորդ երկրների քաղաքացիների համար և որոշել են սկսել այդ ուղղությամբ անհրաժեշտ գործընթացները»:
«...հնարավոր ամենասեղմ ժամկետներում մեկնարկել Հայաստան-Թուրքիա ուղիղ օդային բեռնափոխադրումների իրականացումը և որոշել են սկսել այդ ուղղությամբ անհրաժեշտ գործընթացները» (https://www.mfa.am/.../2022/07/01/Armenia_Turkey_4th/11527)։
Երկու տարի անց էլ առաջին պայմանավորվածությունը կյանքի չի կոչվել, իսկ բեռնափոխադրումների արգելքը մեկ տարի ուշացումով վերացվել է, սակայն այն իրական կյանքում նկատելի չէ։
Արձանագրենք՝ 2022-ին խիստ լավատես հայ պաշտոնյաները ակնկալում էին հաշված շաբաթներում ճանապարհի բացում, «սպառնում» էին տուրիստների հոսք, բայց երկու տարի անց, երեքշաբթի կայացած հանդիպմանը ստիպված միայն վերահաստատում են նախկին պայմանավորվածությունները։
Հայաստանը դեռ մինչեւ 44-օրյա պատերազմը, Հայաստան-Թուրքիա միջպետական երկխոսության մեկնարկը, երբ արդեն 1 ու կես միլիարդ դրամ էր հատկացրել սահմանից սկսյալ ճանապարհի հիմնանորոգման համար, հապշտապ Մարգարայի անցակետը վերանորոգել է, կահավորել։
Բայց հուլիսի 30-ին այդ վայրում հայ ու թուրք բանագնացները ոչ թե վերջնական համաձայնվում են ցամաքային անցակետի բացման շուրջ, այլ վերացական ձեւակերպումներով նորից հիշում են Կարս-Գյումրի (Ախուրիկ-Աքյաքա) երկաթուղու մասին ու պայմանավորվում «...տարածաշրջանային զարգացումներին համապատասխան գնահատել տեխնիկական կարիքները, որոնք հնարավորություն կընձեռեն գործարկել Ախուրիկ/Աքյաքա երկաթուղու սահմանային անցակետը»։
Ուշադրության է արժանի ձեւակերպումը՝ «...տարածաշրջանային զարգացումներին համապատասխան»։ Ասել է թե, ոչ թե երկաթուղու գործարկման մասին առանձնաբար համաձայնություն, այլ՝ եթե ՝ «...տարածաշրջանային զարգացումները» (իմա՝ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները) թույլ տան։
Համաձայնություն է գոյացել, ոչ թե երկաթուղու գործարկման շուրջ, այլ՝ «...գնահատել տեխնիկական կարիքները, որոնք հնարավորություն կընձեռեն գործարկել Ախուրիկ/Աքյաքա երկաթուղու սահմանային անցակետը»։ Գնահատել լոկ առկա վիճակի ուսումնասիրությունն է, որին պետք է հաջորդի (եթե հաջորդի) վերկառուցումը, կամ ավելի ճիշտ կառուցումը։
Դեռ 2010 թվականին «Երկիր մեդիայի» թիմով այդ վայրերում նկահանումներին ականատես եմ եղել, թե ինչ անմխիթար վիճակում է երկաթուղու թուրքական հատվածը, որը կարող է գործարկվել ամբողջովին նոր կառուցվելու դեպքում։
Հայկական Ախուրիկ կայարանին հարեւան է ոչ թե Աքյաքան, այլ Դողուքափը կայարանը, որն ամբողջովին ավերակ վիճակում է։
Եթե անգամ այն կառուցվի, թուրքական կողմի համար որեւէ հետաքրքրություն ու շահ չի ենթադրում, քանի որ դեպի արեւելք Թուրքիան ունի Կարս-Թբիլիսի-Բաքու
ժամանակակից երկաթուղային երթուղին։
Այս դեպքում հարց՝ ինչու՞ պետք է թուրքական կողմը շտապի ու թանկարժեք շինարարական աշխատանք կատարի։ Դրա պատասխանը ոչ ոք չունի։
Իսկ որ այս հանդիպումները, լավատեսական հայտարարություններն ու մամլո հաղորդագրությունները մնալու են թղթի վրա, չիրականացված փաստեց արդեն Թուրքայի արտգործնախարարը, հստակ հայ-թուրքական թեկուզ աննշան կարգավումը միայն Ադրբեջանի հետ Հայաստանի հարաբերությունների վերջնականացմամբ, ասել է թե՝ թուրք-ադրբեջանական չդադարող պահանջների կատարմամբ։
Վարագույր։
Տեսանյութում՝ հատվածներ հայ-թուրքական երկաթուղու մասին 2010 թվականին նկարահանածս «Բաժանված զույգը» փաստագրական ֆիլմից:
ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Մանուկյան
