«Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայության տնօրեն Հրայր Թամրազյանի հետ բացառիկ հարցազրույցում դեսպան Քերի Քավանոն, որը 1999-2001 թթ. ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահն էր ԱՄՆ-ից, բացահայտում է բանակցային գործընթացի որոշ հետաքրքիր մանրամասներ:
Մասնավորապես, նախկին դիվանագետի խոսքով, ի տարբերություն Լեռնային Ղարաբաղում 2020թ.նոյեմբերի 9-ի հրադադարի մասին համաձայնագրի մյուս տարրերի, որոնք կնքվել են Ռուսաստանի միջնորդությամբ, տարածաշրջանում ռուս խաղաղապահների տեղակայումը չի եղել նախկինում քննարկված հարցերի մի մասը բանակցություններում, որոնք տեղի են ունեցել Մինսկի խմբի միջնորդությամբ:
Քավանոն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահն էր, երբ Ադրբեջանի նախագահ Հեյդար Ալիեւը եւ Հայաստանի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը 2001 թվականի ապրիլին հանդիպեցին Քի Վեսթում։ Շատ փորձագետների կարծիքով, Քի Վեսթի հանդիպմանը նախորդած բանակցություններում կողմերն առավել մոտ էին Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ խաղաղ համաձայնագրին: Սակայն այդպես էլ համաձայնություն ձեռք չբերվեց։
Քավանոյի խոսքով, այն գործոններից մեկը, որն այն ժամանակ խաթարել էր հանրային վստահությունը, 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Հայաստանի խորհրդարանի գնդակահարությունն էր: Այդ ժամանակ ութ զոհերի թվում էին նաեւ Հայաստանի վարչապետ Վազգեն Սարգսյանը եւ խորհրդարանի խոսնակ Կարեն Դեմիրճյանը։
Ինչպես նշել է Քավանոն, «մի քանի հանգուցային անձինք, որոնք կարեւոր դեր կխաղան [Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ] որոշման հետագա իրականացման գործում, սպանվել են»:
«Այդ օրը ես Հայաստանում էի ամերիկյան համանախագահության պատվիրակության հետ։ Առավոտյան մենք Բաղրամյան 26-ում հանդիպել ենք նախագահի, վարչապետի, արտգործնախարարի հետ։ Այնտեղից մենք մեկնեցինք օդանավակայան և մեկնեցինք Անկարա, իսկ երբ մենք ժամանեցինք Անկարա, իմացանք, որ տեղի է ունեցել հայկական խորհրդարանի գնդակահարությունը, որ վարչապետն ու խորհրդարանի խոսնակը սպանվել են»,-պատմել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի նախկին համանախագահը։
Քավանոյի խոսքով՝ այդ պահին լուրջ քննարկումներ էին ընթանում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի առաջնորդների միջեւ։
«Որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ, որոնք ներկայացնում են Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, ԱՄՆ-ն, մենք գիտեինք, որ երկու երկրների ղեկավարները խոսում են շատ լուրջ որոշումների: Սակայն Բաքվում կամ Երեւանում հասարակ բնակիչներն այն ժամանակ կարող էր միայն լսել, որ փոխզիջում չկա։ Մի կողմից հասարակ քաղաքացիները լսում էին, որ բոլոր գրավյալ տարածքների նկատմամբ վերահսկողությունը կպահպանվի։ Մյուս կողմից, նրանք լսում էին, որ Ղարաբաղին այլ բան չի առաջարկվի, որը կգերազանցի Ադրբեջանի կազմում ինքնավարության կարգավիժակը», - նշել է նա։
Քավանոն չի մանրամասնել այն ժամանակվա քննարկումների մասին՝ նշելով, որ այժմ լավագույն պահը չէ՝ հաշվի առնելով այն, որ կողմերը կարող են վերադառնալ բանակցությունների սեղանի շուրջ հնարավոր փոխզիջումներին։ «Կանեմ դա ես պատեհ ժամանակին, բայց ինչպես արդեն ասացի՝ այժմ դա լավագույն խոսակցությունը չէ։ Լավագույն խոսակցությունը հիմա այն է, որ կողմերը կարողանան ճանապարհ գտնել առաջ շարժվելու։
Կցանկանայի մտածել, որ այսօր էլ Փաշինյանն ու Ալիևը կարող են առավել արդյունավետ քննարկում ունենալ հնարավոր փոխզիջումների մասին։ Չեմ կարծում, որ դա տեղի է ունենում, բայց կողմերին դեպի նման խոսակցություն վերադարձնելու ներուժը դեռ գոյություն ունի։ Եվ դա շատ հնարավոր է՝ հաշվի առնելով այն, ինչ ուրվագծված է հրադադարի պայմանավորվածության մեջ, որ նրանք այլ բաների շուրջ էլ պատրաստ են պայմանավորվել։ Թույլ տվեք ասել դա Քի Ուեսթի և դրանից հետո տեղի ունեցած կարգավորման շուրջ բանակցությունների համատեքստում», - նշել է նա։
Նոյեմբերի 9-ի հրադադարի պայմանավորվածության մեջ եղած բոլոր տարրերը, նրա խոսքով, քննարկվել են Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից, եղել են երկխոսության մի մաս, բացառություն է ռուս խաղաղապահների տեղակայումը։
«Մինսկի խմբի քննարկումներում կար, որ լավագույն լուծումը կլիներ, եթե խաղաղապահները կամ դիտորդները ներկայացնեին ոչ հարևան երկրները, ոչ էլ համանախագահ երկրները։ Կարծում եմ, որ Ռուսաստանը սրա հետ լրիվ համամիտ էր, դա այս հարցում քաղաքականապես ավելի բարենպաստ մոտեցում էր։ Ինչո՞ւ Ռուսաստանը մտցրեց իր խաղաղապահներին։ Կարծում եմ, որ դա պայմանավորված էր իրավիճակի վտանգավորությամբ, այն արագությամբ, որով ընկնում էին հայկական վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները, և Շուշիի շուրջ արագ զարգացումներով։
Այնպես որ, ես հասկանում եմ ինչ է արել Ռուսաստանը, բայց դրանից զատ ամեն ինչ, որ եղել է, մինչ այդ էլ էր քննարկվել։ Ես ինձ վատ կզգայի, որ այլ տարրեր, որոնք ներառված էին այդ քննարկումներում դեռ Քի Ուեսթում, իսկ որոշ տարրեր՝ մինչ այդ, հրադադարի հաստատման շուրջ բանակցությունների հիմքում չդրվեին։ Եվ նրանք աշխատեցին, քանի որ նրանք խաղաղության պայմանագրի համար էին։ Մենք արդեն լուծումներ էինք մշակել, օրինակ՝ փոխհատուցման պահանջների վերաբերյալ․ դա Քի Վեսթում տեղի ունեցած քննարկումների ժամանակ էր, մնացել է սեղանին Քի Ուեսթից հետո, սա այսօր էլ մնում է հարց», - նշել է նա։
