ԵԱՏՄ ինտեգրացիոն գործընթացների խորացումը նպաստել է ՀՀ տնտեսության զարգացմանը. Մանասերյան

2017 թվականը Հայաստանի տնտեսության համար հաջող էր, թե՛ որոշ ներքին միտումների տեսանկյունից, թե՛ հաշվի առնելով ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում ինտեգրացիոն գործընթացների խորացումը: Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանում տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, 2017 թ-ին. 2016 թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել է 7.7% -ով, ինչը տարածաշրջանի ամենաբարձր ցուցանիշն է: Այս մասին ասված է տնտեսագետ, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Թաթուլ Մանասերյանի կողմից անցկացված հետազոտության մեջ:

Վերջին անգամ, ընդհանուր առմամբ, երկրի տնտեսական աճը մոտ 7% է գրանցվել 2012 թվականին: 2012 թ. Տնտեսական ակտիվության աճը կազմել է 7.2%, 2013 թ.՝ 3.5%, 2014 թ.`4.1%, 2015 թ.` 3%, 2016 թ.`0.7%:

Տնտեսական ակտիվության բարձր աճն ապահովվել է արդյունաբերության հաշվին, որը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ ավելացել է 12.6% -ով`1 660.9 մլրդ դրամով, առևտրի ծավալը՝ 14% -ով, 2 602.1 մլրդ դրամով, ծառայությունների աճը 14.4% -ով, հասնելով 1.453.5 մլրդ դրամի, ինչպես նաև շինարարության ոլորտի վերականգնման հաշվին`2.2% -ով, հասնելով մինչև 415.8 մլրդ դրամի:

Միևնույն ժամանակ, գյուղատնտեսական համախառն արտադրանքի ծավալը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ նվազել է 3% -ով`կազմելով 906,7 մլրդ դրամ: Այնուամենայնիվ, որոշ ապրանքատեսակների եւ արտադրական ապրանքների արտահանման աճը զգալիորեն աճել է, հատկապես դեպի ԵԱՏՄ երկրներ: Միայն դեպի Ռուսաստան գինու արտահանման առումով գրանցվել է ռեկորդային աճ: Վերջին տարիներին հայկական գինու արտահանման ավելի քան 80 տոկոսը (1 միլիոն լիտր) կազմել է ռուսական շուկան, իսկ արտահանումը Ռուսաստան `68.1 տոկոսով: Եվ ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության տարիների ընթացքում դեպի Ռուսաստան արտահանման ընդհանուր ծավալը աճել է ավելի քան 250% -ով:

2017 թ.-ին Հայաստանը արտահանման ռեկորդային ծավալ է ապահովել՝ 2.242.2 մլն դոլար (անցյալ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ այն աճել է 25.2% -ով, ինչը վերջին 5 տարվա ամենաբարձր աճն է): Միևնույն ժամանակ, ներմուծումը կազմել է 4 182.7 մլն դոլար (նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճը կազմել է 27.8%):

Արդյունքում, Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառությունը 2017 թվականի վերջին կազմել է 6 425,6 մլն դոլար (նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճը`26,9%): Նշված ժամանակահատվածում դոլարի փոխարժեքը կազմել է միջինը 482.72 դրամ:

Հատկանշական է, որ, ըստ ԱՎԾ-ի, Հայաստանն ավելացրել է իր արտահանումը դեպի ԱՊՀ երկրներ 40.3% -ով, ինչը բացարձակ արժեքով կազմել է$ 579,5 մլն: Ըստ այդմ, դեպի Ռուսաստանի Դաշնություն արտահանման ծավալը կազմել է $ 541,5 մլն (մինչեւ 44,6%), դեպի Ուկրաինա՝ $ 10.45 դեպի Թուրքմենստան`6 մլն դոլար (մինչեւ 5,7%), դեպի Ղազախստան` $ 4,9 մլն (1,2%), դեպի Բելառուս`$ 6,9 մլն (անկումը 48.3% -ով) եւ դեպի այլ երկրներ`9.6 մլն դոլար (աճը՝ 52.2%):

Արտահանումը դեպի ԵՄ երկրներ ավելացել է 32.2% -ով եւ կազմել $ 633 մլն: Արտահանման ծավալների նշանակալի աճ է արձանագրվել 2017 թ. դեպի Բուլղարիա՝ $ 286,2 մլն (մինչեւ 87,8%), Գերմանիա`. $ 132.4 մլն (նվազել է 4,7% -ով), Նիդերլանդներ՝ 90,7 մլն դոլար, 78,5%: Միեւնույն ժամանակ, Հայաստանից արտահանման ծավալներն ավելացել են նաև ԵՄ այլ երկրներ.Դանիա `3.4 անգամ, Հունգարիա` 2.1 անգամ, Մեծ Բրիտանիա`3.1 անգամ, Կիպրոս` 4 անգամ, Շվեդիա`5.2% Իսպանիա`13 անգամ, Ֆինլանդիա` 11.7 անգամ:

Դեպի այլ երկրներ Հայաստանն արտահանել է 1.030.2 մլն դոլարի ապրանք, ինչը 14.5% -ով ավելի է, քան 2016 թվականին: Մասնավորապես, դեպի Վրաստան արտահանել է 155.2 մլն դոլարի ապրանքներ (5.6% աճ), դեպի Շվեյցարիա`269.3 մլն դոլար (աճը` 3.6 անգամ), դեպի Չինաստան`123.7 մլն դոլար (28%), դեպի Իրաք`120.9 մլն դոլար (12.3% անկում), ԱՄԷ — 102.8 մլն դոլար (61.1% աճ), դեպի Իրան` 84.1 մլն (աճը `11.8% ), դեպի ԱՄՆ`68.4 մլն (76.5% աճ):

Ըստ ԱՎԾ-ի, ներմուծումը նախորդ տարվա համեմատ ավելացել է 27.8% -ով`կազմելով $ 4 182.6 մլն դոլար: Արդյունքում, արտաքին առեւտրի շրջանառությունն ավելացել է, անկախացումից ի վեր հասնելով ռեկորդային ցուցանիշի -. $ 6 425 500 000 (26,9% աճ): .

Վիճակագրական տվյալների համաձայն, հաշվետու ժամանակահատվածում ամենաբարձր արտահանումը հետեւյալ ապրանքային խմբերի մեջ է եղել`«հանքարդյունաբերական արտադրանք»` մոտ 692.2 մլն դոլար (46.9% աճ), «պատրաստի սնունդ»`մոտ 531.26 մլն դոլար, աճը`27.5%) և՛ «թանկարժեք, և՛ կիսաթանկարժեք քարեր, թանկարժեք մետաղներ, դրանցից ապրանքներ»` մոտ 289,5 մլն դոլար (14,1% անկում):

Միեւնույն ժամանակ, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, 2017 թ. ապրանքների ներմուծումը հետեւյալ ապրանքային խմբերում էր գերիշխող. «հանքարդյունաբերության արտադրանքը» — մոտ $647,7 մլն (աճը`11%),«մեքենաներ, սարքավորումներ եւ մեխանիզմներ», — $ 639, 3 միլիոն (36.4 տոկոս աճ), «քիմիա եւ հարակից ոլորտներ»`419.9 միլիոն դոլար (27.9 տոկոս աճ), «պատրաստի սննդամթերք», 378.1 միլիոն ($ 1 — 480.63 դրամ):

Միեւնույն ժամանակ, Հայաստանի կառավարությունը որոշակի ջանքեր է գործադրել գնաճի տեմպերը մեղմելու ուղղությամբ: 2017 թվականի հունվար-դեկտեմբերին հանրապետությունում արձանագրվել է 1% գնաճ: Դա տարածաշրջանում ամենացածր գնաճն է, իսկ երկրում գնաճի հետ կապված իրավիճակը ավելի լավ է, քան այն երկրներում, որտեղից ներմուծվող ապրանքների գներն ուղղակիորեն ազդում են ՀՀ տեղական շուկայի գների վրա: Ըստ ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների, սպառողական գները Հայաստանում 2017 թ. դեկտեմբերին 2016 թվականի դեկտեմբերի համեմատ (12-ամսյա գնաճի) աճել է 2,6% -ով, ընդ որում՝ պարենային ապրանքների գները (ներառյալ ոգելից խմիչք եւ ծխախոտ)`5,3%, ոչ պարենային ապրանքների գները՝1,7% -ով, իսկ սակագների եւ ծառայությունների գները`0,5% -ով:

Ինչ վերաբերում է ակցիզային հարկի բարձրացման արդյունքում վառելիքի գնի բարձրացմանը, ապա դա չպետք է հանգեցնի այլ ապրանքների գների բարձրացմանը: Ըստ ԱՎԾ-ի, հունվարին 2018 բենզինի, դիզելային վառելիքի եւ լիցքավորման համար նախատեսված գազի գները վերջին մեկ ամսում համապատասխանաբար աճել են 5,4% -ով, 16,3% եւ 11,8%, , 2017 թվականի հունվարի համեմատ տատանվելով՝28.7% -ով, 37,3%-ով եւ 10,9%-ով:

Միջազգային շուկայում կարագի գներն աճել են, իսկ Հայաստանի ներքին շուկայում, անգամ նշյալ գների որոշակի նվազման պայմաններում, դրանք շարունակում են մնալ բարձր:

Ներդրումային ծրագրեր

Տարվա ընթացքում տարբեր ծրագրերով Հայաստան ներգրավվել է մոտ 856 մլն դոլարի ներդրումային կապիտալ: 2017 թ. սկզբին ՀՀ կառավարությունը հայտարարել էր $ 5.3 մլրդ. արժողությամբ ներդրումային ծրագրերի առկայության մասին: Միեւնույն ժամանակ, կոնկրետ ներդրումային ծրագրերի ընդհանուր արժեքը գնահատվում է մոտ $3.2 մլրդ. Ըստ Կառավարության տարածած հաղորդագրության, 2017 թվականին այդ ծրագրերից Հայաստանում իրականացվել են $ 856 մլն, արժողությամբ ծրագրեր, որից $580 մլն. մասնավոր հատվածից է ներդրվել: Բացի այդ, ՀՀ Տարածքային կառավարման նախարարության տվյալներով, կատարվել են նաև 190 մլրդ դրամի (1 դոլար` 482.35 դրամ) լրացուցիչ ներդրումներ:

Մեղրիում ԱՏԳ-ի բացումը

Հայաստանի Սյունիքի մարզի Մեղրու ազատ տնտեսական գոտու /ԱՏԳ/ պաշտոնական բացումը տեղի ունեցավ տարեվերջին՝դեկտեմբերի 15-ին: Շինարարության ընդհանուր արժեքը գնահատվում է 32 մլն դոլար, որից 28 մլն դոլարը կապիտալ ծախս է: Սա մեկն է Տնտեսական զարգացման եւ ներդրումների նախարարության ներդրումային ծրագրերի այն առաջնահերթություններից, որը նախատեսում է ԱՏԳ գործունեություն 10-15 հա. տարածքի վրա, հետագայում ընդլայնվելով մինչեւ 45-50 հա. տարածքի վրա: Դիմումները արդեն ստացել են Ռուսաստանից, Իրանից եւ Եվրոպայից ավելի քան 10 ընկերությունների կողմից, որոնք ցանկություն են հայտնել աշխատանք սկսել ԱՏԳ-ում: Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալներով, ԱՏԳ-ի շահագործումը կստեղծի 2500 աշխատատեղ եւ Հայաստանից արտահանման ծավալները կավելացնի գրեթե 30% -ով: ԱՏԳ-ի ստեղծման հիմնական նպատակը Իրանի եւ տարածաշրջանի այլ երկրների հետ առեւտրի եւ տնտեսական հարաբերությունների զարգացումն է, նաև Սյունիքի մարզի զարգացումը, որն ընդգծում է նաև Հայաստանի դերը՝ որպես Իրանը ԵԱՏՄ երկրների և Վրաստանի հետ կապող կարևոր օղակ:

Ենթադրվում է, որ ԱՏԳ-ում կգործեն 100-120 ընկերություններ, որոնց հասույթները 10 տարվա ընթացքում կկազմեն $52 մլն.: Թողարկվող արտադրանքը նախատեսվում է արտահանել, մասնավորապես, Իրան, ԵԱՏՄ, Մերձավոր Արեւելքի երկրներ, Թուրքմենստան և այլն: Ընդհանուր առմամբ, ակնկալվում է, որ ընկերությունների ներդրումները 10 տարում կավելանան մինչեւ $ 350-400 մլն, իսկ ԱՏԳ-իգործունեությունն արդեն ամրագրված է ԵԱՏՄ երկրների միասնական Մաքսային օրենսգրքով: Ընդհանուր առմամբ, ԵԱՏՄ-ում պլանավորված է ստեղծել duty-free համակարգի այդպիսի 7 գոտիներ, որոնք կգործեն առանց մաքսատուրքի գանձման:

Երկկողմ եւ բազմակողմ հարաբերությունները ԵԱՏՄ շրջանակներում

Ինտեգրման գործընթացի խորացմանը միտված կարեւոր քայլ է՝ Հայաստանի խորհրդարանի կողմից Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) պետություններիկողմից Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵՏՀ) հետ կոնկրետ սուբսիդիաների արդյունաբերական ապրանքների եւ խորհրդի վարույթի հետ կապված համագործակցության վերաբերյալ համաձայնության վավերացումը: Մասնավորապես, համաձայնագիրը նախատեսում է միության պետությունների իրավունքը կամավոր համաձայնեցնելու ԵՏՀ-ի հետ հատուկ սուբսիդիաների հարցը: Համաձայն սույն փաստաթղթի, Հանձնաժողովը որոշում է ընդունում չափանիշների ընդունելիության կամ անթույլատրելիության համապատասխանության վերլուծության հիման վրա՝ կոնկրետ դրամաշնորհների ներդաշնակեցման վերաբերյալ ԵԱՏՄ երկրները կարող են ապահովել հատուկ սուբսիդիաներ, որոնք ուղղված են կոնկրետ ընկերությանը՝խրախուսելով համատեղ արտադրությանհիմնումըև տրամադրելով սուբսիդիաներ նրանց համար, ինչպես նաեւ կանխել հնարավոր դեմպինգը եւ անբարեխիղճ մրցակցությունը:

Բազմակողմ ինտեգրման զարգացմանը զուգահեռ, ձեռնարկվում են միջոցառումներ ԵԱՏՄ անդամների հետ երկկողմանի հարաբերությունների բարելավման ուղղությամբ: Ինչպես հայտնի է, Ռուսաստանի հետ ավանդական երկկողմ հարաբերությունները հաջողությամբ են զարգանում: Միեւնույն ժամանակ, դինամիկ զարգանում են նաև Հայաստանի տնտեսական կապերը Բելառուսի Հանրապետության հետ: Բելառուսի փոխվարչապետի գլխավորությամբ ստեղծվել է աշխատանքային խումբ, որի նպատակն է բացահայտել երկկողմ տնտեսական կապերի զարգացման հնարավորությունները, որոնց համար կան մեծ հնարավորություններ եւ ներուժ: Դրանց իրականացման համատեքստում մշակվում են զարգացած համատեղ ծրագրեր գյուղատնտեսության, մասնավորապես, անասնապահության եւ գյուղատնտեսական ապրանքների ոլորտում, ինչպես նաեւ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, տրանսպորտի, զբոսաշրջության, թռիչքների դիվերսիֆիկացման, բելառուսական ընկերությունների համար ապահովելու մուտք դեպի Մեղրիի ազատ տնտեսական գոտի:

Երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանառությունը միայն 2017 թ. 11 ամիսների ընթացքում աճել է 20% -ով, ինչը գերազանցում է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշը: Նոր հնարավորությունները կապված են նաեւ ազատ տնտեսական գոտու հետ, որը անցյալ տարվա դեկտեմբերին բացվեց հայ-իրանական սահմանի վրա: ԱՏԳ-ն կարող է հետաքրքիր լինել բելառուսական բիզնեսի համար, հատկապես գյուղատնտեսության ընկերությունների համար: Կան նաեւ համագործակցության խորացման հնարավորություններ մի շարք ոլորտներում, մասնավորապես `անասնաբուծության, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում:

Ինչ վերաբերում է Ղազախստանի հետ տնտեսական համագործակցությանը, ապա այդ հարաբերություններում որոշակի առաջընթաց կա: Միայն առաջին 2017 թ. 11 ամիսներին՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, շնորհիվ համատեղ աշխատանքների, Հայաստանի եւ Ղազախստանի միջեւ ապրանքաշրջանառությունն ավելացել է 51.2%: Կարեւոր է ընդգծել, որ երկու երկրներում կան բազմաթիվ երկարաժամկետ նախագծեր, որոնք կարող են համատեղ իրագործվել՝ փոխշահավետ պայմաններով, մասնավորապես, կա համագործակցության խորացման հնարավորություն՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, գյուղատնտեսության, հանքարդյունաբերության ոլորտներում:

Ըստ ՀՀ ԱՎԾ տվյալների, ՀՀ արտաքին առևտրաշրջանառությունը Ղազախստանի հետ 2017 թ-ին կազմել է $ 8 985.7 հազար (59% աճ), իսկ արտահանումը կազմել է $ 4 915.7 հազար (1.2% անկում), ներմուծումը՝ $ 4.070 հազ (աճը՝վեց անգամ):

Տրանսպորտային ենթակառուցվածքների զարգացում

Անբավարար զարգացած տրանսպորտային հաղորդակցությունը շարունակում է զգալի խնդիր հանդիսանալ ինտեգրացիոն գործընթացների խորացման ճանապարհին: 2017 թ-ին ԵԱՏՄ երկրները կարեւոր քայլեր են ձեռնարկել այս ոլորտում իրավիճակը բարելավելու համար: Մասնավորապես, ՀՀ խորհրդարանը վավերացրել է TRASEKA ծրագրի շրջանակներում մուլտիմոդալ տրանսպորտի զարգացման մասին համաձայնագիրը: Այս համաձայնագիրը ստորագրվել է 2009 թ. Հունիսի 16-ին Ղրղզստանում TRASEKA միջկառավարական հանձնաժողովի նիստում: Այն կարգավորում է տրանսպորտային կազմակերպությունների, մուլտիմոդալ տրանսպորտային օպերատորների, ապրանքների մատակարարների եւ ստացողների փոխհարաբերությունները, բեռի սեփականատիրոջ անունից հանդես եկող մուլտիմոդալ ծառայություններ իրականացնող այլ անհատների եւ իրավաբանական անձանց միջեւ: Փաստաթուղթը սահմանում է նաեւ տրանսպորտային հաղորդակցությունների ժամանակ յուրաքանչյուր մասնակցի համար իրավունքները, պարտականությունները եւ պատասխանատվությունը: Սա բարենպաստ պայմաններ կստեղծի մուլտիմոդալ տրանսպորտի համար եւ տրանսպորտային միջոցների համար, քանի որ ապահովում է TRASEKA ծրագրի օգնությամբ բոլոր մասնակիցների միջեւ փոխհարաբերությունները: Տրանսպորտային հաղրոդակցությունները կիրականացվեն մուլտիմոդալ օպերատորների կողմից, որոնք պատասխանատու կլինեն տրանսպորտի ողջ գործընթացի համար: Քանի որ Ադրբեջանը համաձայնագիր է կնքել վերապահումներով, Հայաստանն այն ստորագրել է առարկություններով: Այն վերաբերում է փոխադարձ տարածքներում տրանսպորտի անվտանգության կազմակերպմանը:

Հիշեցնենք, որ մուլտիմոդալ տրանսպորտը մեկ պայմանագրի հիման վրա տրանսպորտի երկու կամ ավելի եղանակով ապրանքների փոխադրումն է: Առաջին մուլտիմոդալ փոխադրումը իրականացվել է Հայաստանի տարածքով 2017 թ., երբ դեպի Իրան առաջին առաքումները Գերմանիայից ստացվեցին նոր մուլտիմոդալ տարանցիկ երթուղով, որը կապում է Սեւ ծովով Իրանն ու Եվրոպան: Նախատեսվում էր, որ այս երթուղին կփոխարինի Իրանի համար Թուրքիայի տարածքով անցնող ճանապարհը: TRASEKA ծրագիրը ստեղծվել է 1993 թվականին Բրյուսելում Եվրահանձնաժողովի նախաձեռնությամբ: Ծրագրի նպատակն է Եվրոպա-Կովկաս-Ասիա տրանսպորտային միջանցքի զարգացումը, այլընտրանքային երթուղիների ստեղծումը, օգտագործելով բեռնափոխադրումների ենթակառուցվածքները: ՏՐԱՍԵԿԱ-ի անդամ երկրներն են Հայաստանը, Բուլղարիան, Վրաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ղազախստանը, Ղրղըզստանը, Մոլդովան, Ռումինիան: