Հաճախ ենք լսում պաշտոնյաներից, հասարակական ու քաղաքական գործիչներից հետեւյալ բովանադակությամբ հայտարարություններ՝ «դե մենք փոքր պետություն ենք», «մեզանից ոչինչ կախված չէ» կամ ինչպես կասեր դասականը «սա փոքր երկիր» է: Սրանք ոչ թե ուղղակի հայտարարություններ կամ արտահայտություններ են, որոնք նշված սուբյեկտները գործածում են, այլեւ մեր հանրային-քաղաքական կյանքում խորը արմատներ գցած հոգեբանություն:
«Փոքր երկրի» մտածելակերպը կամ ավելի ստույգ բարդույթը միտումնավոր, թե ակամա արտահայտվում է թե՛ ներքին կյանքում, իրավահարաբերություններում, քաղաքական գործընթացներում, թե՛ արտաքին հարաբերություններում: Երբ հանրությունը դուրս է գալիս անարդարության դեմ բողոքի, լսվում են իշխանության սաստող-խրատական «սա փոքր երկիր է» եւ չի դիմանա ցնցումների հայտարարությունները: Դրանով փորձ է արվում մի կողմից խլացնել բողոքի ձայները, իսկ մյուս կողմից՝ ապահովագրել իրենց բորբոսնած ու տարիների ժանգից լավ «դեղնակարմրած» դիրքերը հնարավոր ցնցումներից: Սա բնական է, քանի որ կայությունը կամ ավելի ստույգ լճացումը փակ կամ կիսաբաց համակարգերի սնուցան հիմնական երակն է: Այն ապրում ու վայելում է, քանի դեռ հասարակությունը «կայուն» է: Ճահիճն է նրան սնուցում, իսկ ճահճի մեջ տեղի է ունենում միայն նեխման գործընթաց, ոչ թե զարգացում:
«Փոքր երկրի» կոմպլեքսը բավականին ցայտուն է արտահայտվում հատկապես արտաքին հարաբերություններում: Դրանք չափից դուրս բարդույթավորված են կամ այդպես են ներկայացնում պետական այրերը՝ յուր անբանությունն արդարացլելու համար: «Դե մենք փոքր երկիր ենք», «մեզանից շատ բան կախված չէ», «ինչպես որոշեցին մեծերը, այնպես էլ կլինի» այս եւ նման կարգի հայտարարությունները Հայաստանի արտաքին քաղաքական օրակարգի պարազիտացման հիմնական ցուցիչներն են: Դրա համար հաճախ, երբ ուզվորի կամ խղճուկի կեցվածքով մի կողմից Հայաստանից, օրինակ, Ռուսաստանի հանդեպ հնչում են պահանջներ կամ խնդրանքներ «մենք փոքր երկիր կամ դաշնակից ենք եւ մեզ պետք է օգնեք» կամ «մեզ վերաբերվեք որպես հավասար գործընկերոջ» տրամաբանության մեջ, ապա ստանում ենք բավականին կոշտ պատասխան. «Դուք կամ փոքր եք, կամ հավասար»: Փոքրին ու հավասարին տարբեր կերպ են վերաբերվում ու տարբեր կերպ վարվում նրա հետ:
«Փոքր երկիր» արտահայրությունը վերաբերում է միայն եւ միայն մտածելակերպին, այլ ոչ թե տարածքի աշխարհագրական չափսերին, բնակչության թվաքանակին կամ մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ին: Տարածքով Հայաստանից շատ ու շատ փոքր պետություններ կան՝ Լուքսեմբուրգ, Վատիկան կամ Իսրայել: Հայաստանից շատ փոքր պետություններ կան նաեւ նշված մյուս պարամետրերով, սակայն մտահորիզոնի փոքրությունը բոլոր մակարդակներում բնորոշ է քչերին: Ապրում ենք՝ հայացքներս սեւեռած Արարատին, սակայն շատ քիչ ենք փորձում Արարատի բարձունքից նայել աշխարհին: Մարդուն, պետությանը ընկալում են որպես հավասար կամ «մեծ», երբ նա ինքն իրեն ճանաչում է եւ դրսեւորում «մեծավարի»:
Շատ են համեմատում Հայաստանն Իսրայելի հետ կամ փորձում հրեաներին համեմատել հայերի հետ, սակայն դժվար թե մեկը լսած լինի, որ Իսրայելի էլիտան խոսի «մենք փոքր երկիր ենք» բադույթավորված տրամաբանության դաշտում: «Փոքր երկրի» համար անկախությունը բեռ է, քանի որ նրանից ոչինչ կախված չէ: Ու այդ անկախությունից հաճախ ձգտում են ազատվել, քանի որ այն մեծ պատասխանատվություն է:
«Փոքր երկրի» իշխանությունը Հայաստանի Հայրապետություն անվանումն ավելի շատ ընկալում է, որպես Հայաստանի մանրապետություն: Իսկ երբ երկիրը «փոքրացվում» է, դրա հետ մեկտեղ նվազեցման է տարվում այդ երկրի հասարակության, նրա մտավոր կարողությունների ամբողջ ներուժը: Իսկ մտավոր կարողություններով կապանքների մեջ, անազատ ու պատկերացումներով սահմանափակ հասարակությունը կորցնում է անկախության իմունիտետը: Նրան շատ հեշտ է կառավարել: Այդ հասարակության աչքերում կամ ընկալումներում մուկն առյուծ է, իսկ իշխանությունը՝ հզոր ու անպարտելի: Այսպես «փոքիկ» երկրում ձեւավորվում են «մեծ» իշխաններ: Մեկ քառակուսի կիլոմետրի վրա, եթե դա հիփոթետիկ դիտարկենք որպես մեծ մտահորիզոն, մուկն անգամ անտեսանելի է, աներեւույթ մի բան: Սակայն երբ մտահորիզոնը փոքրացվում եւ հասցվում է մի քանի քառակուսի մետրի կամ սանտիմետրի, ապա այստեղ մուկը դառնում է դեմք:
Հեշտ կառավարելի հասարակության ծնունդ հանդիսացող իշխանությանը հեշտ է կառավարել դրսից: Իսկ երբ նա հանկարծ փորձում է հավասար գործընկերության հայտ ներկայացնել՝ չհրաժարվելով մանրապետության կոմպլեքսից, ստանում է «դուք կամ փոքր եք, կամ հավասար» պատասխանը: «Փոքր պետության» բարդույթի տարրեր, որքան էլ փորձեն ժխտել, նստած են նաեւ նոր սերնդի կամ քաղաքացիական հասարակության մեջ: Դրա վառ ապացույցն է Ռուասաստանի կամ ԱՄՆ-ի դեսպանատների մոտ բողոքի ակցիաներն առ այն, որ նրանցից մեկը զենք է վաճառում հակառակորդ հարեւանին, իսկ մյուսը ընտրություններին «օքեյ» տալով՝ լեգիտիմացնում «հակառակորդ» իշխանությանը:
Ստրուկը ստրուկ է, լինի այն ԱՄՆ-ի, թե Ռուսաստանի, Արևմուտքի, թե Արեւելքի: Այն միշտ արտաքին փրկիչներ է փնտրում, ընտրություններ կատարում, ոչ թե զբաղվում ներքին զարգացմամբ:
Արշալույս Մղդեսյան
