Մինչեւ 2017թ-ի վերջ ֆինանսների նախարարության կանխատեսմամբ ՀՀ պետական պարտքը կհասնի 6,7 մլրդ դոլարի, որն այս պահի դրությամբ կազմում է 6,3 մլրդ դոլար: Այս մասին Հանքավանում լրագրողների հետ սեմինար-քննարկման ժամանակ հայտարարեց ՀՀ ֆինանսների նախարար Վարդան Արամյանը։
Պարտքը նվազելո՞ւ է
Կառավարության պարտքը, որը պետական պարտքի կառուցվածքում օրենքով առանձնացված է Կենտրոնական բանկի պարտքից, կազմում է 5,7 մլրդ դոլար: ԿԲ պարտքը կազմում է շուրջ 611 մլն դոլար: Կառավարության պարտքը, նշում է Արամյանը, տարեվերջին կկազմի նախորդ տարվա ՀՆԱ-ի 58,7 տոկոսը: Հատկանշական է, որ օրենք արգելում է ՀՀ-ում կառավարության պարտքը գերազանցի նախորդ տարվա ՀՆԱ-ի ծավալի 60 տոկոսը: Նախորդ տարի նույն ցուցանիշը 2015 թ-ի ՀՆԱ-ի նկատմամբ կազմել էր 52,2 տոկոս: Աճը՝ 6,5 տոկոս:
«Այս բարձր ցուցանիշը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ նախորդ տարի ՀՆԱ-ի աճը եղել է չնչին՝ 0,2 տոկոս: Իսկ քանի որ մենք այս տարի սպասում ենք ՀՆԱ-ի ավելի մեծ աճ, ուստի մեր կանխատեսումներով հաջորդ տարի պարտքը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կնվազի՝ կազմելով 58,2 տոկոս», - նշում է Արամյանը՝ հավելելով, որ վեջին շրջանում առաջին անգամ նախատեսում են 2018 թվականից նվազեցնել պարտք-ՀՆԱ ցուցանիշը։
«2018 թվականին կանխատեսվում է, որ պետական պարտքը նախորդ տարիների համեմատ կաճի ավելի դանդաղ տեմպով, որի արդյունքում ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի ցուցանիշը կարող է նվազել 0,5-1 տոկոսային կետով»,-նշեց նախարարը։
Միեւնույն ժամանակ ընդգծվեց, որ կառավարությունում քննարկում են նաեւ սցենարներ, թե որ դեպքում կարող են փոխել օրնքը՝ ավելացնելով կառավարության պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը: «Խոսքը բացառիկ դեպքերի մասին՝ պատերազմ, ճգնաժամ, աղետ», - հավելեց քննարկման մասնակից ՀՀ ֆինանսների փոխնախարար Արմեն Հայրապետյանը:
«Մեխազնիմը հետեւյալն է, օրինակ՝ տեղի են ունենում ցնցումներ եւ անհրաժետություն է առաջանում մեծացնել կառավարության պարտքային շեմքը: Կառավարությունը համապատասխան օրենսդրական նախագծերով մնում է ԱԺ եւ ներկայացնում հիմնավորումներ: ԱԺ-ի դրական վերաբերմունքի ու հաստատման պարագում, այդ շեմը բարձրանում է, սակայն հետ՝ նախկին ցուցանիշին վերադառնալու պարտավորությամբ», - ընդգծեց նախարարը՝ հավելելով, որ օրինակ անցյալ տարվա ապրիլյան ռազմական բախումների ժամանակ նման անհրաժեշտություն չառաջացավ:
Հատկանշական է, որ մեր ունեցած տվյալներով, այնուամենայնիվ, անցյալ տարի, եթե ոչ սեկվեսերտ, ապա պետական հիմնարկներում ծախսերի վերանայում տեղի ունեցել է՝ որոշ կրճատումներով:
Նշվեց նաեւ, որ դրական սպասումները պայմանավորված են այս տարվա հունվա-սեպտեմբեր ամիսիներին գնացված տնտեսական ակտիվության ցուցանիշով: Վերջին ինը ամիսների կտրվածքով այն կազմում է շուրջ 5,5 տոկոս: Տնտեսության ակտիվացման ֆոնին աճել է նաեւ հարկահավքության ցուցանիշը՝ նույն ժամկետում կազմելով 6,2 տոկոս:
Վարդան Արամյանը քննարկման ժամանակ մի քանի անգամ նշեց, որ կառավարության, հատկապես ֆինանսների նախարարության խնդիրն է այնպիսի համակարգ ներդնել, որպեսզի անհատական գրծոնը հասցվի մինիմումի: «Այսօր ես եմ նախարար, վաղը մեկ ուշիշը, սակայն կարեւոր է, որպեսզի մենք ունենանք համակարգը, որը անկախ նախարարի անձից կարող է արդյունավետ աշխատել: Մեր աշխատանքն այդ նպատակին է ուղղված», - ասաց նախարարը:
Անպատասխան հարցեր ու աճի որակը
Սակայն հարցական են մնում բազմաթիվ հարցերն առ այն, թե ֆիսկալ գործիքներով որքանով կառավարությունը կարող է ազդել տնտեսության իրական վիճակի վրա, որտեղ հիմնական շահութաբեր ոլորտները քվոտավորված-բաժանված ու փակված են: Քաղաքականության ու բիզնեսի սերտաճման «քաղցկեղը» շարունակում է մետաստազներ տալ:
Այսինքն՝ այդ ոլորտները մոնոլոպացված են կամ այնտեղ մեկ կամ մի քանի խոշոր խաղացողներ են, իսկ նորերի մուտքը խստ դժվարացված է: Մոնոպոլիզացիայի մակարդակով ՀՀ տնտեսությունն ԱՊՀ տարածաշրջանում ամենաբարձրներից է:
Մյուս կողմից, խնիրդներ կան նաեւ տնտեսական ակտիվության ու հարկերի հավաքման ընթացիկ ցուցանիշների աճի հետ կապված, որոնք առաջին հայացքից կարող են տպավորիչ թվալ: Ինչպես ասում են՝ սատատան թաքնված է մանրամասների մեջ:
Ըստ տնտեսագետ Արտակ Մանուկյանի, հարկային մուտքերի կառուցվածն ու որակը միայն դիտարկելու դեպքում կարող են հասկանալ ընդհանուր պատկերը:
«2017թ հունվար-սեպտեմբերի թվերն ենք նայում՝ 6․2 տոկոս հարկային եկամուտների աճ՝ շատ լավ է, ստվերից էլ ենք կրճատել, կրկնակի լավ է։
Հիմա նայենք հարկային մուտքերի որակը։ Ինչ ենք տեսնում ամենամեծ աճը բնապահպանական վճարներ, որը հասկանալի է պայմանավորված է հանքարդյունաբերության ասեղով, և արտաքին առևտուրը /որտեղ իրոք աճ կա/։ Նայում ենք շահութահարկ՝ 15 տոկոս անկում, եկամտահարկ 1 տոկոսի կարգի աճ», - նշում է Մանուկյանը։
Ինչ վերաբերում է, տնտեսության ակտիվության աճի ցուցանիշին, այստեղ եւս մանրամասներն ու ընդհնուր համայնապատկերն են հետաքրքիր: «2014թ․ ունեցել ենք 11․6 մլրդ դոլարի ՀՆԱ, որից տնային տնտեսությունների վերջնական սպառման ծախսերը կազմել են 9․6 մլրդ դոլար։ 2015թ՝ ՀՆԱ՝ 10․5 մլրդ դոլար, իսկ տնային տնտեսությունների վերջնական սպառման ծախսերը՝ 8․1 մլրդ, 2016թ․ 10․5 մլրդ՝ տնային տնտեսությունների վերջնական սպառման ծախսերը 8 մլրդ», - հիշեցնում է Արտակ Մանուկյանը՝ հավելելով, որ տնտեսությունը դոլարային արտահայտմամբ շարունակում է կրճատվել:
Նրա խոսքով, 2017թ․ առաջին կիսամյակ ՀՆԱ 4․5 մլրդ դոլար, որից տնային տնտեսությունների վերջնական սպառման ծախսերը՝ 3․7 մլրդ դոլար։ «Ամփոփենք՝ նույնիսկ 2014թ․ համեմատ տնային տնտեսությունների վիճակն ավելի վատ է», - եզրկացնում է նա:
Միաժամանակ, ըստ նրա, պետք է նշել, որ 2017թ․ առաջին կիսամյակի տնտեսական պատկերը, քանակական առումով, 2016թ-ի համեմատ շատ ավելի դրական է։ Սակայն, որակական առումով տնտեսությունում առկա են մի շարք հիմնախնդիրներ։
Ինչի՞ հաշվին է աճում տնտեսությունը
Հատկանշական է, որ այս տարվա տնտեսական ակտիվության աճը հիմնականում պայմանավորված է հանքարդյունաբերությամբ ու ծառայությունների ոլորտներում առկա դրական միտումներով: Միջազգային շուկայում պղնձի գներն աճել են շուրջ 40 տոկոսով, գումարած Հայաստանում զուտ ֆիզիկական ծավալի առումով ավելի շատ է պղնձի խտանյութ արդյունահանվել: Դրական էֆեկտը կրկնակի է ստացվել: Սրան գումարվել է զբոսաշրջությունից ստացված գումարները, տրանսֆերտների աճն (8 ամիսների կտրվածքով շուրջ 17 ոտոկս՝ կազմելով 1,07 մլրդ դոլար) ու պարտքային միջոցները, որոնք ուղղվել են ընթացիկ ծախսերի ֆինանսավորմանը:
Իսկ այս ոլորտների աճից առաջացած եկամուտները ոչ մի կերպ հավասար չեն բաշխվում բնակչության մեջ, որի պատճառով էլ ՀՀ-ում չի նկատվում աղքատության կրճատման իրական միտումներ: Շուրջ 35 տոկոս աղքատության մակարդակը շարունակում է պահպանվել, իսկ տնային տնտեսությունների ծախսերի կրճատման հետեւանք է այն, որ բանկերում ավելանում են խնդրահարույց վարկերի քանակը:
Ավելին՝ բանկերում ավելանում են խնայողությունները, սակայն շատ դանդաղ աճի դինամիկա է ցույց տալիս վարկավորման ծավալը: Լավ օրից չէ, որ կառավարությունն ամիսներ առաջ որոշեց շուրջ 50 մլրդ-ով որոշեց ավելացնել կապիտալ ծախսերի մակարդակը: Շուրջ 7 տոկոսով կրճատվել են արտասահմանյան ուղղակի ներդրումները:
Մյուս կողմից, այս տարվա մարտ ամսից մինչեւ սեպտեմբերի վերջ պետական պարտքը 5,9 մլրդ դոլարից հասել է 6,3 մլրդի ու այն դեռ աճելու է: Աճի խթանիչները մեծ փոփոխություն չեն կրել՝ պղինձ, տուրիստ, տրանսֆերտ: Դրանցից գոնե երկուսը ՀՀ կառավարության գործունեությունից այնքան էլ կախված չեն:
Հ.Գ. Մեծ հաշվով, տնտեսությունում էական, որակական կառուցվածքային փոփոխություններ չեն նկատվում, որոնց հաշվին պետք է, որ աճ գրանցվեր: Հայրենի տնտեսույթունում միակ շեշտակի «որակական փոփոխությունը» տեղի է ունեցել 2008-2009 թթ. գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պատճառով, երբ փլուզվեց շինարարության ոլորտը, որը մինչ օրս շարունակում է մնալ հոգեվարքի մեջ:
