Ինչո՞ւ Փաշինյանը հանկարծ խոսեցին արտահերթ ընտրությունների մասին, հետո էլ մտափոխվեց

Վաշինգտոնում Հայաստանի, Ադրբեջանի և ԱՄՆ-ի ղեկավարների մասնակցությամբ կայացած պայմանավորվածություններից հետո, որոնց համաձայն՝ ըստ հայկական իշխանությունների, տարածաշրջանում «խաղաղություն հաստատվեց», արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների թեման կրկին հայտնվեց հայկական քաղաքական դաշտի քննարկումների կենտրոնում։ Սկզբում դա նկատելի արձագանք առաջացրեց իշխանությունների մոտ, բայց հետո գործնականում հանվեց օրակարգից։ Ինչո՞ւ առաջացավ այս թեման, և ի՞նչ է այն ասում սպասվող քարոզարշավի կառուցվածքի մասին։

Այս հարցերը հասկանալու համար VERELQ-ը դիմել է հայտնի հայ քաղաքագետներ՝ Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Իսկանդարյանին, փորձագետ Ալեքսանդր Մարգարովին, ինչպես նաև քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանին։

«Արտահերթ»-ը՝ որպես գործիք, ոչ թե պլան

Քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանն արտահերթ ընտրությունների մասին խոսակցությունները համարում է «փիարային փուչիկներից մեկը», որոնք պարբերաբար առաջանում են նախընտրական քարոզարշավների նախօրեին։ Նրա խոսքով՝ իշխանության համար շտապելու տեսանելի անհրաժեշտություն չկա, քանի որ նա ակնկալում է վստահորեն մոտենալ քվեարկությանը և «հաղթել նաև մեկ տարի հետո, երբ կգա սահմանված ժամկետը»։ Այս տրամաբանությամբ, ինչպես նկատել է նա, արտահերթ ընթացակարգ սկսելը «ֆալստարտ» է, որը դժվար է պահել առանց մշտական ամրապնդման։

Եզրակացություններով նման, բայց շեշտադրումներով տարբեր պատկեր է «գծագրել» Ալեքսանդր Մարգարովը։ Նրա ձևակերպմամբ՝ «արտահերթ ընտրությունների մահակով կարելի է թափահարել անվերջ»։ Դա, նրա կարծիքով, իշխանություններին տակտիկական լծակ է տալիս՝ օրինական կերպով թարմացնել մանդատը և ընդդիմադիրներին լարվածության մեջ պահել պառակտված ընդդիմադիր դաշտի ֆոնին։ Սակայն, միևնույն ժամանակ, Մարգարովը հարց է բարձրացնում՝ եթե ընդդիմությունը չի ամրապնդվում, «ինչո՞ւ կորցնել ավելորդ մեկ տարին»։ Այս տրամաբանության մեջ հիմնական մնում է ընտրությունների հերթական ժամկետին հասնելու ռազմավարությունը։

Քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը նույնպես կարծում է, որ վարչապետ Փաշինյանի համար արտահերթ ընտրությունները կարող են լեգիտիմացման միջոց դառնալ խաղաղության պայմանագիր ստորագրելու և Սահմանադրական փոփոխություններն իրականացնելու համար, որոնք պահանջում է Ադրբեջանը։ Սակայն, ըստ Միքայելյանի, դա ռիսկ է պարունակում, և իշխող կուսակցությունը կխուսափի նման քայլերից։ Նա նաև թույլ է տալիս այն սցենարը, որով ընտրությունները կտեղափոխվեն ավելի վաղ ժամկետ, որպեսզի ընդդիմությունը չհասցնի պատրաստվել։ Փորձագետը հակված է ենթադրելու, որ արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու հեռանկարը կասկածելի է թվում և գնահատվում է «ավելի շուտ ոչ, քան այո»։

Միևնույն ժամանակ, վերջին տարիների հայկական սահմանադրական պրակտիկան ցույց է տալիս, որ արտահերթ ընտրությունները ավտոմատ մեխանիզմ չեն։ Այն գործարկվում է վարչապետի կամավոր հրաժարականի և հետագայում նոր կառավարության ղեկավար ընտրելու խորհրդարանի երկու անհաջող փորձի միջոցով։ Միայն դրանից հետո է խորհրդարանը արձակվում։ Այսինքն՝ առանց հենց իշխանության քաղաքական կամքի ընթացակարգը չի աշխատում։ Այս ֆոնը կարևոր է։ Այն սառեցնում է «արագ որոշումների» կողմնակիցների ակնկալիքները և բարձրացնում վաղ քվեարկության մասին ցանկացած խոսակցության գինը, նշում են փորձագետները։

Ավելի շատ բրենդներ չի նշանակում ավելի շատ հնարավորություններ

Ընտրություններին մոտենալուն պես Իսկանդարյանն ակնկալում է Հայաստանին բնորոշ «նորությունների ալիք»՝ բողոքի ակցիաներ, նոր կուսակցությունների և հարթակների ստեղծում, բարձր հայտարարություններ։ «Ի՞նչ ընտրությունների ժամանակ որևէ նոր ուժ չի հայտնվել», - նկատում է նա։ Բայց, միևնույն ժամանակ, փորձագետը չի տեսնում «որևէ էական ուժեր», որոնք կարող են սեղմ ժամկետներում իրական մարտահրավեր նետել գործող թիմին և հիասթափված, ապատիկ ընտրողների ձայները վերցնել, որոնց թիվը, վերջին սոցիոլոգիական հարցումների համաձայն, գերազանցում է 60%-ը։

Մարգարովն այլ շեշտադրում է անում՝ ընդդիմադիր դաշտին անհրաժեշտ է «պայքարել իր ընտրազանգվածի համախմբման համար», հակառակ դեպքում բազմացող բրենդները կաշխատեն միմյանց դեմ։

Այս ֆոնին նոր նախագծերի շուրջ բանավեճերը, ներառյալ խոշոր գործարար Սամվել Կարապետյանի հայտարարված քաղաքական նախագիծը, որը ձերբակալվել էր «իշխանությունը տապալելու կոչերի» գործով, օրակարգին բարձր անուններ են ավելացնում, սակայն չեն լուծում ընդդիմության գլխավոր կազմակերպչական խնդիրը՝ համակարգումը։

«Բառացիորեն այսօր կամ վաղը Կարապետյանի թիմը կհայտարարի քաղաքական ուժի ստեղծման մասին։ Մենք տեսնում ենք, որ մարդկանց թիվը, ովքեր ցանկանում են իրենց տեսնել որպես նոր իշխանություն, աստիճանաբար աճում է, իսկ մարդկանց թիվը, ովքեր պայքարում են իշխանության համար, լինելով իշխանության մեջ, քիչ թե շատ մշտական է, այսինքն՝ դա մեկ միավոր է», - VERELQ-ի հետ զրույցում պարզաբանել է Մարգարովը։

Նրա գնահատմամբ՝ իշխանությունը կշարունակի օգտագործել մատչելի ռեսուրսները «ընդդիմության թուլացման» և առանձին նախագծերի որպես սպոյլերների օգտագործման համար՝ հարմարավետ մեծամասնություն գրանցելու համար։ «Այս տեսանկյունից այդ միավորը (իշխանությունը) կշարունակի գործողությունները՝ ուղղված ընդդիմադիր քաղաքական դաշտի թուլացմանն ու ատոմիզացիային, ինչպես նաև այն քաղաքական ուժերի զարգացմանը, որոնց կարելի է անվանել սպոյլերներ», - կարծում է Մարգարովը։

Ներքաղաքական իրավիճակի վրա ազդող երեք գործոն

Հրանտ Միքայելյանը մատնանշում է երեք գործոն, որոնք առաջիկա ամիսներին կորոշեն իրավիճակը հայկական քաղաքական դաշտում։

1. Քաղաքական ձերբակալված առաջնորդների՝ այդ թվում Հայ եկեղեցու արքեպիսկոպոս Բագրատ Գալստանյանի և գործարար Սամվել Կարապետյանի հետ կապված իրավիճակը։ Փորձագետի կարծիքով՝ նրանց ձերբակալության շնորհիվ Փաշինյանը կարողացել է դրական ֆոն ստեղծել Թրամփի և Ալիևի հետ իր պայմանավորվածությունների շուրջ, քանի որ «հիմնական պոտենցիալ քննադատները հանկարծ հայտնվել են ճաղերի հետևում»։

2. Սամվել Կարապետյանի նոր քաղաքական ուժի հայտնվելը։ Այս կուսակցությունը, ունենալով ռեսուրսներ, ունի «որոշակի հնարավորություններ լրջորեն խառնելու նախընտրական խաղաքարտերի կապուկը»։

3. Արտաքին քաղաքական ֆոնը։ Փաշինյանը, ըստ Միքայելյանի, միանշանակ օգտագործելու է այդ թեման։ Նրա կարծիքով՝ ընտրություններին կարելի է ակնկալել լրացուցիչ ստորագրումներ և առաջընթաց խաղաղ գործընթացում, ինչը թույլ կտա մշտապես պահել «խաղաղության պայմանագրի մասին թեժ թեման»։

Տեղական ցուցիչներ․ ինչ են սովորեցնում «տեղական փրայմերիզները»

Խոշոր մունիցիպալ քարոզարշավների, առաջին հերթին երկրի մեծությամբ երկրորդ քաղաքի՝ Գյումրիի արդյունքներն աշխատում են որպես ամբողջ քաղաքական մեքենայի սթրես-թեստեր, նշում են փորձագետները։ Այնտեղ քաղաքապետ ընտրելու համար պահանջվում էին կոալիցիաներ, նույնիսկ իշխող կուսակցության բարձր արդյունքի դեպքում։ Դասը պարզ է՝ ընդդիմության պառակտվածության դեպքում հաղթում է իշխանությունը, նրա համակարգման դեպքում կտրուկ աճում է անորոշությունը իշխող թիմի համար։ Ոչ պակաս ցուցիչ է նաև այն, որ որոշիչ է ոչ միայն «տաբլոյի տոկոսը», այլև այն կայուն մեծամասնության վերածելու կարողությունը համայնքի խորհրդում՝ բանակցությունների, խմբակցությունների կարգապահության և քաղաքապետի քվեարկության ընթացակարգի վերահսկողության միջոցով։

Հարկ է հետևել նաև այլ խոշոր համայնքների՝ օրինակ՝ Էջմիածնի, որտեղ շուտով սպասվում են մունիցիպալ ընտրություններ, և մի շարք մարզկենտրոնների, նշում է Իսկանդարյանը։ Այնտեղ, նրա խոսքով, կազմակերպչական հասունությունը չափվում է ոչ թե հարցումներով, այլ ենթակառուցվածքներով՝ շտաբների և տարածաշրջանային համակարգողների առկայությամբ, դիտորդների և իրավաբանների նախապատրաստմամբ, «X օրվա» լոգիստիկայով, միասնական ցուցակների շուրջ պայմանավորվելու ունակությամբ և այլն։ Տեղական ընտրությունները նաև ցույց են տալիս, թե ինչպես են ազգային կարգախոսները («խաղաղություն», «զարգացում», «անվտանգություն») իջեցվում կոմունալ օրակարգ՝ ճանապարհներ, լուսավորություն, սակագներ, բակային նախագծեր։ «Այնտեղ, որտեղ թիմերը կարողանում են անել այդ «թարգմանական աշխատանքը», նրանք լրացուցիչ ամրություն են ստանում համազգային քարոզարշավի համար», - կարծում են փորձագետները։

Եվ այս ամենի հետ մեկտեղ կարևոր է չգերագնահատել արտահայտությունները, նախազգուշացնում են վերլուծաբանները։ Մունիցիպալ դասավորությունները հանրապետական ընտրությունների ճշգրիտ մոդել չեն։ Համազգային մակարդակում փոխվում է ընտրողների կազմը և մոտիվացիան, ուժեղանում է «օրակարգի ազգայնացումը» (անվտանգություն, արտաքին քաղաքականություն, ընդհանուր առմամբ տնտեսություն), իսկ «քվեաթերթիկում առաջնորդի» և մեդիա դաշտի ազդեցությունը ստվերում են տեղական սյուժեները։ Կոալիցիոն մաթեմատիկան նույնպես այլ է՝ համայնքի խորհուրդների փոխարեն համամասնական համակարգ, միասնական ցուցակներ և պայքար շրջաններում տեղերի համար։

Ուստի «տեղական» տվյալները օգտակար են որպես կազմակերպչական պատրաստակամության ցուցիչներ (շտաբներ, դիտորդներ, մոբիլիզացիա, բանակցելու ունակություն), բայց ոչ որպես ազգային քվեարկության ուղղակի կանխատեսում, քանի որ հանրապետական ընտրություններում մարդիկ ավելի հաճախ քվեարկում են ոչ թե «տեղական» նկատառումներից ելնելով, այլ մեծ թեմաներից և կենտրոնական իշխանության գնահատականներից։

«Վաշինգտոնյան գործոնը»․ կարևոր, բայց ոչ ինքնաբավ

Բանավեճերի առանձին գիծ են Վաշինգտոնում օգոստոսի 8-ին Հայաստանի, Ադրբեջանի և ԱՄՆ-ի ղեկավարների մակարդակով ընդունված բանակցությունների և հռչակագրերի հնարավոր ազդեցությունները։ Այստեղ Իսկանդարյանի դիրքորոշումը միանշանակ է։ Առանց հաջորդական հաստատումների և կոնկրետ արդյունքների՝ դա «ֆալստարտ» է, այդ ազդեցությունը «մեկ տարվա ընթացքում», մինչև ընտրությունների անցկացումը, դժվար է պահել։ Նրա խոսքով՝ իշխանությունը, անշուշտ, կշեշտի «մենք՝ հանուն խաղաղության, մյուսները՝ հանուն պատերազմի» թեզը, սակայն մեկ խոշոր նորությունը չի փոխարինում շոշափելի քայլերով ճանապարհային քարտեզին։

Այս գնահատականը համահունչ է նաև Մարգարովի մոտեցմանը՝ արտաքին քաղաքական սյուժեն ուժեղացնում է իշխանության օրակարգը, սակայն ներքին դինամիկան, ինչպես նախկինում, որոշվում է տեղերում կազմակերպմամբ, ակնկալիքների կառավարմամբ և տեղեկատվական առիթները կայուն աջակցության վերածելու ունակությամբ։

Հրանտ Միքայելյանը նույնպես նշում է, որ Փաշինյանն ակտիվորեն օգտագործելու է արտաքին գործոնը։ Ընտրություններին կարելի է ակնկալել լրացուցիչ ստորագրումներ և առաջընթաց խաղաղ գործընթացում։ Դա թույլ կտա մշտապես պահել «խաղաղության պայմանագրի մասին թեժ թեման»։ Բացի այդ, Եվրոպական քաղաքական համայնքի սպասվող գագաթնաժողովը Հայաստանում, ուր կգան բազմաթիվ եվրոպացի առաջնորդներ, «շատ է նպաստելու Փաշինյանին», - պարզաբանել է Միքայելյանը։

Նա նաև ակնկալում է, որ իշխանությունները ակտիվորեն կօգտագործեն տարբեր «զվարճալի միջոցառումներ», փառատոներ և աստղերի այցեր, ինչպես դա եղել է, օրինակ, Ջենիֆեր Լոպեսի այցի հետ։ Սակայն, ըստ Միքայելյանի, «որքանո՞վ իշխանություններին թույլ կտան դա անել, դա նույնպես արդեն առանձին հարց է», քանի որ ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչ այլընտրանքային առաջարկներ և նարատիվներ կստեղծի ընդդիմությունը։

«Եթե հանկարծ իրավիճակը փոխվի, ապա, ըստ էության, Փաշինյանի դրությունը, ինչպես էլ որ լինի, մնում է անկայուն, և կառավարության նկատմամբ վստահության մակարդակը մնում է ցածր», - եզրակացնում է փորձագետը։