Դե Վաալ. Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերն ի վերջո կսկսեն պատերազմել

Ամեն տարի, հենց Հայաստանի ու Ադրբեջանի լեռներում եղանակը տաքանում է, Ղարաբաղի հարցով փորձագետների ու գիտնականների մի փոքր խումբ ինքն իրեն հարց է տալիս` «Պատերազմ կլինի՞» ։ Այս տարի նրանք առանձնահատուկ հոռետես էին, քանի որ 2016-ը վատ տարի էր, իսկ 2017-ը կարող է ավելի վատը լինել։ Այս մասին գրում է բրիտանացի լրագրող, Քարնեգի հիմնադրամի գիտաշխատող Թոմաս Դե Վաալը։

Նա հիշեցնում է, որ անցած ապրիլին սպանվել է մոտ 200 հայ ու ադրբեջանցի, բայց լարվածությանը հաջորդեց դիվանագիտական ակտիվությունը։ Սակայն վերջին վեց ամիսներին նախնական կնքված գործարքը աստիճանաբար փլվեց։ Իրավիճակը Ղարաբաղում, նրա խոսքով, անցել է անբարեխղճության մեջ փոխադարձ մեղադրանքներին ու մանրուքների համար դիվանագիտական պայքարին։

Հեղինակը հիշեցնում է Բենջամին Ֆրանքլինի խոսքն այն մասին, որ վատ խաղաղությունը լավ պատերազմից նախընտրելի է։

«Նոր հակամարտությունը Կովկասում կարող է հազարավոր զոհերի ու տնտեսական կորուստների պատճառ դառնալ՝ չլուծելով վեճի հիմնական հարցերը ։ Կա վտանգ , որ կողմերը կարող են սխալվել իրենց հաշիվների մեջ ու ի վերջո կսկսեն պատերազմել, անտեսելով առողջ դատողությունը»,- գրում է նա։

Դե Վաալը այս տարածաշրջանն անվանում է Եվրոպայի ամենառազմականացված գոտին՝ հրետանիով, հեռահար գործողության հրթիռներով, ուղղաթիռներով ու անօդաչու թռչող սարքերով։ «Ադրբեջանը նավթի արդյունահանման եկամուտներից միլիարդավոր դոլարներ է ծախսել նոր սպառանիզմումների վրա։ Հայերը ավելի քիչ են ծախսել, բայց պահպանում են պաշտպանական մարտունակությունը արտոնյալ գներով ձեռք բերվող ռուսական զենքի շնորհիվ»,- գրում է նա։

Նրա կարծիքով, քանի որ վերջին դիվանագիտական նախաձեռնությունը, որը ղեկավարել էր Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը, փակուղի է մտել, Բաքուն կանգնել է անցած տարվա իրադարձությունները կրկնելու գայթակղության առջեւ՝ «սկսել եւս մեկ գործողություն, որպեսզի վերադարձնի տարածքը ու ճնշում գործադրի հայկական կողմի վրա»։

«Ռիսկն այն է, որ փոքր գործողությունը անխուսափելիորեն կվերածվի ավելի լուրջ բանի, քան անցած անգամ։ Ադրբեջանի իշխանությունները ճնշման տակ կլինեն, որ ավելի մեծ տարածքներ գրավեն, այլ ոչ թե փոքր հողակտորներ, ինչպես նախորդ անգամ։ Իսկ հայերը հասարակական ճնշման տակ կլինեն, որ ավելի ուժեղ կռվեն, քան անցած տարվա ապրիլին ու չեղարկեն այն հաջողությունները , որոնց հասել էր հակառակ կողմը»,- համարում է փորձագետը։

Դե Վաալը համարում է, որ երկու կողմերն էլ գերագնահատում են իրենց ուժերը , չնայած զենքի վերջին գնումներին՝ Հայաստանի կողմից «Իսկանդերի», Ադրբեջանի կողմից «Երկաթե գմբեթի»։

Նա հիշեցնում է, որ ռազմական կոնտեքստից բացի կա նաեւ վտանգավոր քաղաքական իրավիճակ՝ Ադրբեջանում նավթային բումի ավարտը ու խորհրդարանական ընտրությունները Հայաստանում ապրիլի 2-ին։

«Ընտրությունները լայնորեն ընկալվում են որպես Սերժ Սարգսյանի գամբիտ, որի երկրորդ ու վերջին նախագահական ժամկետը ավարտվում է 2018-ին, ու նա ձգտում է իշխանությունը պահելու միջոց գտնել։ Անցումը վիճելի է, ու ընդդիմությունը ընտրությունները օգտագործելու է որպեսզի բոլոր հնարավոր միջոցներով մարտահրավեր նետի նրան»,- նշում է Դե Վաալը։

Վերջապես, անկայունության վերջին գործոնը ԱՄՆ նախագահի պաշտոնին Դոնալդ Թրամփի ընտրվելն էր ։ ԵՄ երկրներում շարունակվող ճգնաժամը, որն անդրադառնում է Հարավային Կովկասի վրա, կարող է կողմերին դրդել ավելի անպատասխանատու պահվածքի՝ համարելով, որ իրենց ամեն ինչ կներվի։

«Եթե սկսվեն ռազմական գործողություններ, դրանք կառավարելը դժվար կլինի։ 2016-ի ապրիլին Մոսկվան բանավոր պայմանավորվեց կողմերի միջեւ հրադադարի մասին։ Բայց սխալ կլիներ ենթադրել, որ Մոսկվան է խամաճիկավարը ղարաբաղյան հակամարտությունում։ Մոսկվան երբեք չի վերահսկել իրավիճակը, քանի որ վեճը սկսվել է 1988-ին, բայց փորձել է աջակցել այս կամ կողմին, կամ էլ միջնորդի դերում հանդես գալ։ Հիմա երկու երկրներում էլ Ռուսաստանի հանդեպ ուժեղ անվստահություն կա ՝ ու ոչ Բաքուն, ոչ Երեւանը թույլ չեն տա, որ իրենց թիվ մեկ ազգային հարցում ռուսներն իրենց օրակարգը թելադրեն։ Կարճ ասած՝ Ղարաբաղում բռնության սպառնալիքի կանխարգելումը պետք է իրականացվի ինտենսիվ դիվանագիտության օգնությամբ։ Հարավային Կովկասում նոր հակամարտության սկիզբը վերջին բանն է , որն ուզում է որեւէ մեկը, համենայն դեպս հասարակ հայերը ու ադրբեջանցիները , որոնք էլ հենց հայտնվելու են իրադարձությունների հորձանուտում»,- ամփոփում է հեղինակը։