«Կոլեկտիվ Արևմուտք այլևս չկա». Մանասերյանը՝ Հայաստանի՝ ՇՀԿ անդամակցության հայտի մասին

Հայաստանի կողմից Շանհայան համագործակցության կազմակերպություն (ՇՀԿ) անդամակցելու հայտը դարձավ արտաքին քաղաքականության կարևոր ազդակ․ երկիրը որոնում է միջազգային համագործակցության նոր ձևաչափեր և փորձում է կառուցել անվտանգության և տնտեսական փոխգործակցության ավելի կայուն ճարտարապետություն։ Ի՞նչ է նշանակում այս քայլը՝ գլոբալ փոխվող ուժային դասավորության պայմաններում։ Արդյո՞ք այն համատեղելի է Եվրամիության և ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների խորացման քաղաքականության հետ։ Եվ արդյո՞ք Հայաստանը պատրաստ է մասնակցելու լայնածավալ ինտեգրացիոն նախաձեռնություններին։

VERELQ-ի հետ զրույցում քաղաքագիտության դոկտոր Թաթուլ Մանասերյանը գնահատում է Հայաստանի՝ ՇՀԿ անդամակցության հեռանկարները, վերլուծում այս որոշման հիմքում ընկած դիվանագիտական և տնտեսական հաշվարկները և ընդգծում․ նման ձևաչափերին մասնակցությունը Հայաստանից պահանջում է առաջնահերթությունների հստակ ձևակերպում և համակարգային աշխատանքի պատրաստակամություն։

Լուսանկարում` Թաթուլ Մանասերյան

VERELQ – Պարոն Մանասերյան, արդեն հայտնի է, որ Հայաստանը ՇՀԿ-ին անդամակցության հայտ է ներկայացրել։ Ի՞նչ գնահատական կտաք այդ քայլին։ Արդյո՞ք այն պատեհ և ժամանակին է։

Թաթուլ Մանասերյան – Նախ ուզում եմ հիշեցնել, որ դեռ անցյալ տարի ես համարձակվեցի կանխատեսել այս զարգացումը, չնայած նրան, որ Հայաստանի կառավարությունը փորձեր էր կատարում վարկաբեկելու ՇՀԿ անդամակցության գաղափարը, ինչպես նաև այդ ուղղությամբ որևէ շփման հնարավորությունը։ Ես խոսել էի նաև ԲՐԻԿՍ-ի և ՇՀԿ-ի մասին՝ որպես այնպիսի կառույցներ, որոնք, չնայած իրենց տարբերություններին, միաժամանակ և համաժամանակ հնարավորություն են ստեղծում տարածաշրջանի, այդ թվում՝ Հայաստանի համար։ Հետևաբար ինձ համար այս զարգացումն անակնկալ չէր։ Մասնագիտական տեսանկյունից այն անհրաժեշտություն է։ Սակայն դրան պետք է լուրջ պատրաստվել։ Նախևառաջ կարևոր է ցույց տալ, որ Հայաստանը ոչ միայն ակնկալում է օգուտներ անդամակցությունից, այլև պատրաստ է ակտիվորեն համագործակցել ինտեգրացիոն գործընթացներում։ Ես շատ բարձր եմ գնահատում այդ հնարավորությունը, բայց անհրաժեշտ է այն ճիշտ օգտագործել և գործել ինտենսիվ, հետևողական և համակարգային։

VERELQ – Հաշվի առնելով, որ ՇՀԿ-ում ընդգրկված են թե՛ Հայաստանի ռազմավարական դաշնակիցները, թե՛ խոշորագույն տնտեսական գործընկերները, Դուք համարում եք, որ հենց այժմ է հասունացել նման քայլ կատարելու պահը՞։

Թաթուլ Մանասերյան – Ոչ միայն այդ պատճառով։ Խոսքն առաջին հերթին վերաբերում է համաշխարհային տնտեսության նոր շարժիչ ուժին՝ Չինաստանին։ Մենք տեսնում ենք, թե ինչպես է վերջին շրջանում ձևավորվում տպավորիչ կենտրոն Կենտրոնական Ասիայում․ Ղազախստանը և մյուս երկրները փորձում են ծանրության կենտրոնը տեղափոխել Արևմուտքից դեպի Արևելք։ Կարծում եմ՝ մոտ ապագայում դա կլինի ոչ միայն Չինաստանը․ եթե ինտեգրացիան կազմակերպվի արդյունավետ և հաշվի առնվեն բոլոր երկրների ազգային շահերը, հնարավոր կլինի իրականացնել բավականին հավակնոտ ծրագիր։ Մանավանդ՝ հաշվի առնելով, որ իմ համոզմամբ՝ կոլեկտիվ Արևմուտքը որպես միասնական և ամբողջական սուբյեկտ այլևս գոյություն չունի։ Գուցե առանձին երկրներ և դաշինքներ ունեն ընդհանուր շահեր, սակայն Արևմտյան երկրները չունեն ընդհանուր համաձայնություն համընդհանուր տնտեսական խնդիրների լուծման հարցում։ Այսօր մենք տեսնում ենք ԱՄՆ-ի հստակ շահեր և Արևմտյան Եվրոպայի պրագմատիկ նպատակներ։ Եվրամիությունը շարունակում է մնալ շահավետ միություն իր անդամների համար, բայց ներկայիս իրավիճակում դա արդեն այլ պատմություն է։

VERELQ – Ինչպե՞ս կբացատրեք այն փաստը, որ Հայաստանը մի կողմից փորձում է հեռանալ Ռուսաստանից և նրա հովանու տակ գործող միջազգային կառույցներից, իսկ մյուս կողմից՝ ձգտում է անդամակցել ՇՀԿ-ին, որտեղ Ռուսաստանը առանցքային դեր ունի՝ Չինաստանի, Իրանի և Հնդկաստանի հետ միասին։

Թաթուլ Մանասերյան – Ես բազմիցս նշել եմ՝ անտեսել հնարավորությունները, որոնք կարող են օգնել Հայաստանին, նշանակում է քայլել տնտեսական ինքնաոչնչացման ուղով։ Հայաստանը չի կարող լինել մեկուսացված գլոբալ զարգացումներից։ Ներկայիս իշխանությունները կատարում են քայլեր՝ դուր գալու նպատակով Եվրամիությանը կամ ԱՄՆ-ին, բայց ո՛չ առաջինը, ո՛չ երկրորդը չեն կարող Հայաստանին տրամադրել անհրաժեշտ ռեսուրսները՝ անգամ այնպիսիք, որոնք հենց այդ երկրներին են պակասում։ Դիվանագիտական տեսանկյունից, վերջին յոթ տարիների ընթացքում Հայաստանը որոշակի ջանքեր է գործադրել Չինաստանի և այլ պետությունների, հատկապես՝ Չինաստանի հետ հարաբերությունների խորացման ուղղությամբ։ Չինաստանի ղեկավարությունը մշտապես զուսպ և դիվանագիտական է արձագանքել՝ հասկացնելով, որ տարածաշրջանային շահերը դիտարկվում են հետխորհրդային տարածքի համատեքստում, և ցանկալի է, որ գործողությունները կոորդինացվեն Ռուսաստանի հետ։ Հայաստանը՝ որպես փոքր պետություն, պետք է հաշվի առնի այդ իրականությունը։ Ձեր նշած պարադոքսը հենց այս տեսանկյունից պետք է դիտարկել։

VERELQ – Հաշվի առնելով, որ Վրաստանն ու Ադրբեջանը արդեն ունեն ռազմավարական գործընկերության համաձայնագրեր Չինաստանի հետ, իսկ Հայաստանը՝ դեռ ոչ, արդյո՞ք ՇՀԿ-ին անդամակցելու հայտից հետո այս պահին հասունացել է նման քայլի ժամանակը Հայաստանի համար։

Թաթուլ Մանասերյան – Չեմ կարծում, որ պետք է հարցը դիտարկել այդ համատեքստում և առավել ևս՝ կառուցել կանխատեսումներ։ Հայաստանը բազմաթիվ առումներով դեռ բավական հեռու է այն մակարդակից, որին հասել են Վրաստանն ու Ադրբեջանը։ Նրանք արդեն դարձել են տարածաշրջանային դերակատարներ՝ հստակ ձևակերպված նպատակներով և առաջնահերթություններով՝ ոչ միայն տնտեսական, այլև քաղաքական-տնտեսական զարգացման առումով։ Հայաստանն այս պահին նման օրակարգ չունի։ Անհրաժեշտ է հստակեցնել առաջնահերթությունները և ընտրել որոշակի ուղղություններ՝ փոխանակ շարունակաբար տատանվելու Արևմուտքի և Արևելքի միջև։ Պետք է ձևավորել կառույց և ձևաչափ, որոնք կհամապատասխանեն այդ առաջնահերթություններին։ Միայն դրանից հետո հնարավոր կլինի խոսել Չինաստանի հետ ռազմավարական գործընկերության մասին։ Բայց, իմ դիտարկմամբ, Չինաստանը դեռ պատրաստ չէ նման հարաբերություններին՝ երկկողմ ձևաչափով։ Նման գործընկերություն հնարավոր է միայն բազմակողմ ձևաչափում՝ Ռուսաստանի մասնակցությամբ։ Ներկայիս պայմաններում, հաշվի առնելով որոշ չմտածված քայլեր Հայաստանի ղեկավարության կողմից, անհնար է ակնկալել առանձին ռազմավարական գործընկերություն Չինաստանի հետ։ Առավել ևս՝ երբ խոսքը վերաբերում է այնպիսի կարևոր ոլորտների, ինչպիսիք են պարենային և էներգետիկ անվտանգությունը։ Չինաստանը, որպես համաշխարհային տնտեսական առաջնորդ, չի կարող կառուցել հարաբերություններ այնպիսի պետությունների հետ, որոնք միջազգային հարթակներում գործում են անկանխատեսելի կերպով։

VERELQ – Վերջին հարցը։ Արդյո՞ք ՇՀԿ-ին անդամակցելը կօգնի Հայաստանին ամրապնդել իր դիրքերը Արևելք–Արևմուտք լոգիստիկ նախագծերում՝ ներառյալ «Հայկական խաչմերուկ» նախաձեռնության իրականացումը և ենթակառուցվածքների արդիականացումը։ Մասնավորապես՝ տարածաշրջանային տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման համատեքստում։

Թաթուլ Մանասերյան – Այս հարցին կարելի է պատասխանել միայն փիլիսոփայական տեսանկյունից։ Նման հնարավորություն անտեսելն ու միաժամանակ ակնկալել տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների բարելավում՝ առանց ինտեգրացիոն ձևաչափերում մասնակցության, խիստ անխոհեմ է։ Անհրաժեշտ է աշխատել այդ ուղղությամբ։ Առանց ՇՀԿ անդամակցության՝ Հայաստանը չի կարող դիտարկվել որպես ժամանակակից գլոբալ գործընթացների լիարժեք մասնակից։