Ռոսատոմը կարող է Հայաստանին առաջարկել ցանկացած մոդելի և հզորության ատոմոկայան. Յուշկով

Էներգետիկ անորոշության և տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների պայմաններում, Հայաստանը կանգնած է ռազմավարական ընտրության առջև, որը տասնամյակներով կորոշի նրա էներգետիկ անկախությունը: Նոր ատոմակայանի կառուցումը պետական նշանակության նախագիծ է, որտեղ հատվում են էներգետիկ անվտանգության, տնտեսական նպատակահարմարության և միջազգային հարաբերությունների հարցերը:

Ի՞նչ տեխնոլոգիական լուծումներ կարող է առաջարկել ռուսական Ռոսատոմը: Որքա՞ն անվտանգ են ժամանակակից մոդուլային ռեակտորները: Ինչպե՞ս կանդրադառնա տեխնոլոգիական գործընկերոջ ընտրությունը ռուս-հայկական հարաբերությունների վրա: Այս և այլ առանցքային հարցերին VERELQ-ի բացառիկ հարցազրույցում պատասխանել է Ազգային էներգետիկ անվտանգության հիմնադրամի առաջատար վերլուծաբան, ՌԴ Կառավարության Ֆինանսական համալսարանի փորձագետ Իգոր Յուշկովը:

VERELQ: Վերջերս Հայաստանում Ռուսաստանի դեսպանը հայտարարել է, որ ռուսական կողմը, մասնավորապես Ռոսատոմը, հայկական կողմին առաջարկել է նոր ատոմակայանի կառուցման մի քանի տարբերակ: Հայաստանում այդ հարցը ներկայումս շատ ակտիվորեն է քննարկվում: Ի՞նչ մոդելներ կարող է առաջարկել Ռոսատոմը ատոմակայանների կառուցման ոլորտում:

Իգոր Յուշկով: Հիմնական նախագիծը, որը Ռոսատոմն իրականացնում է ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ արտերկրում, ВВЭР ռեակտորների շարքն է: Այստեղ հնարավոր է ընտրել գործնականում ցանկացած հզորություն: Ստանդարտ կերպով Ռոսատոմը խոշոր ատոմակայաններից կառուցում է ВВЭР-1200: Այն կարելի է օգտագործել ինչպես մեկ ռեակտորով, այնպես էլ երկու, երեք, չորս ռեակտորներով՝ կախված պատվիրատու երկրի կարիքներից: Օրինակ, Բելառուսում կառուցվել է երկու այդպիսի ռեակտոր, համապատասխանաբար, բելառուսական ատոմակայանի ընդհանուր հզորությունը կազմում է 2400 ՄՎտ:

Հնարավոր է իրականացում նաև ВВЭР-1000 տարբերակով, օրինակ, Եգիպտոսը, Թուրքիան ընտրել են փոքր-ինչ տարբեր շարքեր, բայց նույնպես մի քանի էներգաբլոկով: Հնարավոր է նաև ավելի փոքր իրականացում այս առումով: Ռոսատոմի համար դա սկզբունքային չէ, հարցն այն է, թե ինչ հզորություններ են անհրաժեշտ սպառողին:

Միակ սկզբունքորեն նոր տարբերությունն այն է, որ Ռոսատոմն այժմ առաջարկում է նաև փոքր ատոմակայանների շարք: Եթե խոսում ենք ինչ-որ առանձին տարածքի կամ նույնիսկ խոշոր քաղաքի մասին, ապա կարելի է կառուցել փոքր ատոմակայան: Անցյալ տարի պայմանագիր է կնքվել Ուզբեկստանի հետ, և այնտեղ առաջին անգամ արտերկրում Ռոսատոմի կողմից կառուցվելու է փոքր ատոմակայան:

VERELQ: Ճի՞շտ եմ հասկանում, որ այդ փոքր հզորության ատոմակայանները, փոքր հզորության ռեակտորները մոդուլային տարբերակներ են:

Իգոր Յուշկով: Փաստորեն, այո: Դա РИТМ-200 կամ РИТМ-400 ռեակտորն է, որը Ռոսատոմը տեղադրում է ատոմային սառցահատներում: Դրանք շատ կոմպակտ են, տեղավորվում են նավի վրա: «Արկտիկա» շարքի սառցահատներում տեղադրված են РИТМ-200 ռեակտորներ, կարծեմ, նույնիսկ յուրաքանչյուրում՝ երկուական:

Ռոսատոմն առաջարկում է դրանք տեղադրել ցամաքում: Եվ համակարգն աշխատում է նույն կերպ, ինչպես ատոմային սառցահատում վառելիքի վերալիցքավորման դեպքում: Որոշակի ժամանակ ռեակտորը աշխատում է լիովին ինքնավար: Այնուհետև Ռոսատոմը կատարում է վառելիքի վերալիցքավորում, տանում է օգտագործված միջուկային վառելիքն իր մոտ՝ վերամշակման: Եվ հետո ռեակտորը շարունակում է աշխատել:

Այդպիսի կոնստրուկցիայի իմաստը կոմպակտ «միջուկային մարտկոցն» է: Ամեն ինչ բերեցին, տեղադրեցին, կես տարի-մեկ տարի անց փոխեցին միջուկային վառելիքը, և այն արտադրում է էլեկտրաէներգիա, ինչպես նաև ջերմություն՝ փոքր քանակությամբ: Դա կոմպակտ է և հարմար, բայց կրկին, կախված է կարիքներից: Եթե անհրաժեշտ է ապահովել ինչ-որ առանձին կամ դժվարամատչելի բնակավայր, ապա այդպիսի տարբերակը հարմար է:

VERELQ: Ճի՞շտ եմ հասկանում, որ մոդուլային տեխնոլոգիաները, որոնց մասին այժմ խոսում են, էականորեն տարբերվում են մինչ այժմ գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաներից, որոնք աշխատում են միջուկային վառելիքով: Թե՞ դա նույնն է, պարզապես մեկը մեծ է, մյուսը՝ փոքր:

Իգոր Յուշկով: Սկզբունքային տարբերություններ, իհարկե, չկան: Այստեղ մոտեցման հարց է: Եթե ինչ-որ երկրում կամ տարածաշրջանում զարգացած է ցանցային կառուցվածքը, կան պահուստային հզորություններ, օրինակ, ջերմային կայան կամ կուտակող հիդրոկայան, ապա կառուցում են խոշոր ատոմակայան, ինչպես Ռուսաստանում, Բելառուսում և շատ այլ երկրներում, որտեղ Ռոսատոմն իրականացրել է նախագծեր:

Խոշոր ատոմակայաններն ունեն իրենց առանձնահատկությունները: Խոշոր ատոմակայանը պետք է միշտ աշխատի միանման, անվանական հզորությամբ: Այն, որպես կանոն, չեն օգտագործում մանևրման համար, իսկ մանևրումն ու պահուստավորումն ապահովվում է հիդրոկայանների, ջերմային կայանների միջոցով: Օրինակ, Զապորոժյեի ատոմակայանի մոտ կա ջերմային կայան, գումարած կար Կախովկայի հիդրոկայանը:

Իսկ մոդուլային ատոմակայանը... սկզբունքային տարբերություններ չկան: Ֆիզիկայի տեսանկյունից դա նույնն է:

VERELQ: Այսինքն, ոչ մի սկզբունքային տարբերություն չկա: Հայկական իշխանությունները և որոշ փորձագետներ ասում են, որ մոդուլային էլեկտրակայանի դեպքում, վթարի պարագայում, աստված չանի, վթարը կրելու է խիստ տեղայնացված բնույթ: Այսինքն, երկրորդ Չեռնոբիլ չի լինի: Սա այդպե՞ս է:

Իգոր Յուշկով: Քանի որ այն մի քանի անգամ փոքր է, իհարկե, վթարի մասշտաբն ավելի փոքր կլինի: Բայց սկզբունքը նույնն է: Որքան մեծ է էներգաբլոկը, այնքան մասշտաբային կարող է լինել պոտենցիալ վթարը:

VERELQ: Հասկանալի է:

Իգոր Յուշկով: Ռոսատոմի առավելությունն այն է, որ այն միշտ կարող է ցույց տալ, թե ինչպես է դա աշխատում գործնականում: Նա ասում է. «Ահա հիմնական նախագծերը, որոնք մենք առաջարկում ենք արտերկրում, ВВЭР-1200: Եթե ցանկանում եք տեսնել, թե ինչպես է այն աշխատում Ռուսաստանում՝ խնդրեմ, այցելեք: Ցանկանո՞ւմ եք այլ երկրներում՝ ահա Բելառուսը, Թուրքիան, Եգիպտոսը, Չինաստանը և այլ երկրներ: Կարող եք ամենուր գնալ, տեսնել, թե ինչպես է այն աշխատում, կա՞ն արդյոք վթարներ, ինչպես է պատրաստվում անձնակազմը, ինչպես է այդ ամենը կազմակերպված իրականում»: Այսինքն, ոչ միայն գծագրերի և սլայդների վրա:

Նույնը մոդուլային կայանների հետ: Առնվազն Ռոսատոմը կարող է ցույց տալ, թե ինչպես է աշխատում ատոմային սառցահատը, ինչպես են դրանք կառուցվում՝ ներկայումս դրանք սերիաներով արտադրվում են Բալթյան գործարանում Սանկտ Պետերբուրգում: Այստեղ ամեն ինչ ճանաչվում է համեմատության մեջ: Աշխարհում այլ ընկերությունները ներկայումս զարգացնում են մոդուլային կամ փոքր ատոմակայանների ուղղությունը, բոլորը ցանկանում են մտնել այս շուկա, այդ պատճառով Ռոսատոմը նույնպես շտապում է և առաջարկում է ստուգված նախագիծ:

Առայժմ Ռոսատոմը կարող է ցույց տալ միայն «Ակադեմիկոս Լոմոնոսով» լողացող ատոմակայանը: Այն աշխատում է, շահագործվում է ռուսական Հեռավոր Արևելքում, Հյուսիսում: Եվ, համապատասխանաբար, ատոմային սառցահատները: Այլ ընկերություններ չեն կարող ցույց տալ սա: Նրանց մոտ հիմնականում ամեն ինչ նախագծի վրա է, թղթի վրա:

Բոլորը շարժվում են այս ուղղությամբ, համարվում է, որ դրա հետևում է ապագան: Ենթադրվում է, որ փոքր ատոմակայանները կփոխարինեն վառելիքային էներգետիկան էներգետիկ անցման շրջանակներում: Եվրոպան ակտիվորեն խթանում է սա, քանի որ նրանք ատոմը ճանաչել են որպես էներգիայի աղբյուր, որը նպաստում է էներգետիկ անցմանը: Այսինքն, դրանից երբևէ հրաժարվելու են, բայց ամենավերջին պահին:

Իսկ առայժմ, եթե դուք շահագործումից հանում եք ածխային կամ նույնիսկ գազային էլեկտրակայանները, առաջարկվում է փոխարինել դրանք վերականգնվող էներգետիկայով և այդպիսի մոդուլային ատոմակայաններով: Դրանց կառուցման ծախսերն ավելի քիչ են, քանի որ ենթադրվում է, որ դրանց աշխատանքի ժամկետը միևնույն է սահմանափակված կլինի, որ երբևէ աշխարհը կհրաժարվի ատոմից: Ուստի, ասում են, պետք չէ մեծ ներդրումներ կատարել խոշոր ատոմակայաններում՝ դա տասնյակ միլիարդավոր դոլարներ է: Ավելի լավ է կառուցել փոքր ատոմակայան: Ահա այսպիսի գաղափար ունեն եվրոպացիները, նրանք քարոզում են այս մոտեցումը:

VERELQ: Ճի՞շտ եմ հասկանում, որ ներկայումս Ռոսատոմն ունի մրցակցային առավելություն փոքր կայանների կառուցման հարցում՝ արևմտյան ընկերությունների համեմատ:

Իգոր Յուշկով: Նա ունի փորձարկված տեխնոլոգիա, այսինքն, նա առաջարկում է ռեակտոր, որն արդեն սերիաներով արտադրվում է: Այստեղ առավելությունն այն է, որ այն արտադրվում է սերիաներով, և կարելի է տեսնել, թե ինչպես են այն պատրաստում ներկայումս Իժորսկի գործարաններում և տեղադրում Բալթյան գործարանում՝ սառցահատների վրա: Ներկայումս Ռոսատոմը սկսում է կառուցել Ուզբեկստանում անմիջապես ցամաքային փոքր ատոմակայան: Սա առավելություն է:

Թերությունն այն է, որ նախկինում Ռոսատոմը միշտ գալիս էր, ըստ էության, իր փողերով: Այսինքն, նա ստանում էր կամ պետական բանկերից վարկ արտոնյալ տոկոսադրույքով, կամ անմիջապես փող պետությունից, օրինակ, Ազգային բարեկեցության հիմնադրամից: Հիմա դրա հետ կապված դժվարություններ կան: Այստեղ և հիմա խոշոր էլեկտրակայանի համար 10 միլիարդ դոլար կամ առնվազն 5 միլիարդ վերցնելը դժվար է, քանի որ Ազգային բարեկեցության հիմնադրամի իրացվելի մասն այժմ ուղղված է բյուջեի դեֆիցիտը ծածկելուն: Ուստի երկրում բացահայտորեն ավելորդ փող չկա:

Իսկ փոքր ատոմակայանների հետ կապված խնդիրն այն է, որ ատոմային սառցահատները կառուցվում են սերիաներով, և մինչև այժմ ոչ ոք այնտեղ ոչ մի սարք չի փոխել, դրանք շարունակաբար կառուցվում են: Եվ ռուսական գործարանները նույնիսկ չեն հասցնում կառուցել ռեակտորների իրանները: Ռոսատոմը նույնիսկ պատվեր է տեղադրել РИТМ-200-ի համար մեկ ռեակտորի իրանի կառուցման համար (իրականում ոչ թե ամբողջ ռեակտորը, այլ միայն իրանը, երկաթե մասը) Չինաստանում, որպեսզի ավելի արագ ստանա բոլոր ագրեգատները ատոմային սառցահատների կառուցման համար: Դրանք նրա մոտ դուրս են գալիս պլանավորված ժամկետներից ավելի արագ:

Այդ պատճառով ներկայումս Ռոսատոմը կարող է դժվարանալ ռեակտորների տրամադրման ժամկետների հետ: Բայց 2-3 տարի անց ատոմային սառցահատների մասշտաբային շահագործումը կավարտվի: Դրանք կկառուցվեն պլանավորված քանակով, և այդ ժամանակ արտադրական հզորությունները հենց կազատվեն: Հուսով ենք, որ մինչ այդ ժամանակ բյուջեի դեֆիցիտի հետ կապված իրավիճակը կբարելավվի, և, հնարավոր է, կհայտնվեն լրացուցիչ գումարներ:

Այդ պատճառով հիմա, հատկապես 2025-2027 թվականներին, այս խնդիրները դեռևս կարող են ազդել գործարկման ժամկետների, այլ երկրներում փոքր ատոմակայանների կառուցման ժամկետների կամ նոր խոշոր ատոմակայանների ֆինանսավորման վրա: Հետագայում, կարծում եմ, այս խնդիրը կվերանա:

VERELQ: Հասկանալի է: Եվ վերջին հարցը: Հայկական իշխանությունները որոշվել են հզորության հարցում: Խոսվում է այն մասին, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է առավելագույնը 600-700 մեգավատ հզորությամբ ատոմակայան: Ռուսաստանը, ռուսական կողմը կարո՞ղ է առաջարկել այդպիսի տարբերակ:

Իգոր Յուշկով: Այո, կարծում եմ, որ լիովին: Կրկին, այստեղ Ռոսատոմի համար հզորությունը խնդիր չէ: Նա կարող է առաջարկել ВВЭР-ի ամբողջ շարքը, այդ թվում՝ 600 կամ 700 մեգավատով: Հարցը պայմանագրի, գնի, ներդրումների վերադարձի մեջ է, քանի որ արտերկրյա նախագծերը նա իրականացնում է տարբեր կերպ:

Որոշ տեղերում Ռոսատոմն անմիջապես միայն կառուցում է ատոմակայանը, և հետո ընդունող կողմն աստիճանաբար վերադարձնում է նրան կառուցման համար վարկային միջոցները հավասար մասերով կամ ինչ-որ այլ կերպ: Նա պատրաստում է անձնակազմ, մատակարարում է միջուկային վառելիք, իսկ հետո անձնակազմն արդեն սկսում է աշխատել համատեղ: Բելառուսում այդպես է իրականացվել. երկիրը վերցրել է ռուսական պետական վարկ և պետք է այն վերադարձնի: Այնտեղ, իրականում, ներկայումս կան հետաձգումներ, պայմանավորվածություններ, քաղաքական հարցեր:

Իսկ կա սխեմա, երբ Ռոսատոմը կառուցում է ատոմակայանը, տիրապետում է դրան, շահագործում է և ծածկում է իր ներդրումները դրա շնորհիվ, որ վաճառում է էլեկտրաէներգիան ներքին շուկայում: Այդպես է նա կառուցում Թուրքիայում: Այստեղ կան իր ռիսկերը, քանի որ եթե Թուրքիան հրաժարվի բարձրացնել սակագները, որպեսզի Ռոսատոմը կարողանա վերադարձնել իր ներդրումները էլեկտրաէներգիայի վաճառքի հաշվին, ապա նա կունենա փողերի վերադարձի հետ կապված խնդիրներ:

Այդ պատճառով քննարկվում են հենց այս հարցերը: Իսկ հզորության տեխնիկական պահերը, կարծում եմ, ավելի շուտ երկրորդական հարց են:

VERELQ: Հասկանալի է: Եվ իրոք վերջին հարցը: Եթե Հայաստանը, այնուամենայնիվ, կորոշվի մոդելի հարցում և կընտրի, այսպես ասած, ոչ ռուսական տեխնոլոգիաներ հայկական ատոմակայանի կառուցման հարցում, դա կարո՞ղ է ազդել երկկողմ հարաբերությունների վրա: Դա շատ զգայո՞ւն պահ է Ռուսաստանի համար:

Իգոր Յուշկով: Կարծում եմ, որ դա կընկալվի ավելի շուտ որպես հետևանք, այլ ոչ թե հարաբերությունների վատթարացման պատճառ: Ներկայումս ռուս-հայկական քաղաքական հարաբերությունները լավագույն ժամանակները չեն ապրում, և այս առումով շատ հարցեր կան: Ռուսաստանը կմեկնաբանի իրավիճակն այսպես. եթե Հայաստանն ընտրի ինչ-որ այլ ընկերություն, նույնիսկ կարևոր չէ, թե որ՝ արևմտյան կամ ասիական, ապա դա կընկալվի որպես հարաբերությունների վատթարացման ախտանիշ:

Ոչ թե մեր հարաբերությունները կվատթարանան այն պատճառով, որ ընտրել են այլ ընկերություն, այլ ավելի շուտ դա կընկալվի որպես «տեսեք, քաղաքական հարաբերությունները վատթարացել են, և այդ պատճառով Հայաստանն ընտրել է այլ ընկերություն», այլ ոչ թե հակառակը: Այդ պատճառով կարծում եմ, որ քաղաքական հարաբերությունները դրանից չեն վատթարանա:

Այլ հարց է, որ դա որոշակի սահմանային կետ է, և հետագայում կարող են տեղի ունենալ ևս ինչ-որ փոփոխություններ տնտեսական հարաբերություններում, վատթարացումներ այս ոլորտում: Քանի որ ծագել է հարց, օրինակ, Հայաստանի՝ ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու մասին: Եթե Հայաստանը դուրս է գալիս ԵԱՏՄ-ից, ապա ծագում է հարց. իսկ ինչո՞ւ է պահպանվում գազի այդպիսի գինը: Չէ՞ որ Հայաստանը ստացել է գազի ժամանակակից գինը հենց ԵԱՏՄ անդամակցության դիմաց:

Այն ժամանակ նույնիսկ եղավ մի եզակի դեպք, երբ Հայաստանը միայն խնդրել էր փաստաթղթեր ԵԱՏՄ անդամակցության նախապատրաստման համար, և Գազպրոմը, չսպասելով գործընթացի ավարտին, արդեն ստորագրել էր լրացուցիչ համաձայնագիր գազի մատակարարման ֆիքսված գնով:

Այդ պատճառով ատոմակայանի կառուցումը ոչ Ռոսատոմի հետ կարող է հանգեցնել ինչ-որ այլ փոփոխությունների տնտեսական հարաբերություններում: Բայց կրկին, քաղաքական հարաբերությունները ուղեկցող զուգահեռ ուղի են: Եվ, ինչպես ես ասացի, դա կընկալվի ավելի շուտ որպես հետևանք, այլ ոչ թե հարաբերությունների վատթարացման պատճառ: