Ազգային ժողովն ապրիլի 10-ի նիստում քննարկել է ՀՀ կառավարության ծրագրի (2021-2026 թթ.) 2023 թվականի կատարման ընթացքի եւ արդյունքների մասին զեկույցը:
ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հիմնական ելույթում նախ խոսել է պատմական եւ իրական հայաստանների վերաբերյալ մեր հանրության ընկալումների ու դրա վտանգների վերաբերյալ:
«Կառավարությունը եւ անձամբ ես հանգել ենք այն համոզման, որ պատմական Հայաստանը եւ իրական Հայաստանը ոչ միայն համատեղելի չեն, այլեւ հաճախ հակոտնյա են միմյանց եւ նույնիսկ լրջագույն սպառնալիքներ են ստեղծում մեկը մյուսի համար: Ես եւ Կառավարությունը, երկար ժամանակ լինելով պատմական Հայաստանի հոգեբանության եւ ավանդույթի կրող, միայն 2022 թվականին արձանագրեցինք, որ Հայաստանի Հանրապետության անվտանգության ապահովման առանցքային գործոնն արհամարհված է: Մեր պետականության հիմնադրման առաջին տարիներից է դա տեղի ունեցել, եւ այդ գործոնը ՀՀ միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններն են, ՀՀ միջազգայնորեն ճանաչված տարածքը: Միայն 2022 թվականի սեպտեմբերյան պատերազմից հետո ես աներկբա եւ միանշանակ համոզվեցի, որ ՀՀ միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի արձանագրումն է, որը կարող է լրացուցիչ եւ որոշիչ գործոն դառնալ մեր երկրի կարճաժամկետ, միջնաժամկետ եւ երկարաժամկետ անվտանգությունն ապահովելու հարցում: Այդ պահից, փաստացի, քաղաքական ու հոգեբանական մի գործընթաց մեկնարկեց, որը կարելի է անվանել սահմանազատման գործընթաց իրական Հայաստանի եւ պատմական Հայաստանի միջեւ:
Իրական եւ պատմական հայաստանների միջեւ սահմանազատման եւ սահմանագծման գործընթացն ավելի հեշտ չի ընթանում, քան Հայաստանի Հանրապետության եւ Ադրբեջանի Հանրապետության միջեւ սահմանազատման գործընթացը: Եթե անկեղծ ասեմ, իրական Հայաստանի եւ պատմական Հայաստանի միջեւ սահմանազատման գործընթացը շատ ավելի ցավոտ է ընթանում նաեւ այն պատճառով, որ այդ սահմանազատումը տեղի է ունենում մեզնից յուրաքանչյուրի ներսում եւ ի հայտ է բերում անսպասելի շերտեր եւ նրբերանգներ: Ըստ այդմ, պատմական Հայաստանը չի ճանաչում իրական Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը, որովհետեւ իրական Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը սահմանափակող գործոն է պատմական Հայաստանի համար եւ նրան դրսեւորվելու հնարավորություն չի տալիս: Այս առումով, կամա թե ակամա, պատմական Հայաստանը ձայնակցում է մի շարք երկրների հետ, որոնք նկրտումներ ունեն իրական Հայաստանի ինքնիշխանության, անկախության, տարածքների նկատմամբ, որովհետեւ իրական Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը միջազգայնորեն ճանաչված սահմանը նույնկերպ սահմանափակող գործոն է այդ երկրների ախորժակի համար: Պատմական Հայաստանը, ի դեպ, առանցքային նշանակություն ունի մի շարք երկրների հետ մեր հարաբերությունների համար: Այն երկրների մի խմբի հետ մեր թշնամանքի հարատեւ երաշխիք է եւ երաշխիք է, որ այդ երկրները մեր նկատմամբ ագրեսիվ քաղաքականություն վարելու պատճառաբանություն եւ բացատրություն կունենան: Պատմական Հայաստանը նաեւ երաշխիք է, որ մենք մեր միջավայրում առանց կողմնակի օգնության ապրելու հնար եւ գիտելիք չենք ունենա եւ, հետեւաբար, միշտ հովանավորի, ավագ ընկերոջ կարիք կունենանք: Սա էլ երաշխիք է, որ մենք չենք ունենա իրական պետություն, իրական անկախություն, որովետեւ պատմական Հայաստանի մեր տեսլականը մեզ միշտ կառաջնորդի դեպի ցեղասպանության թակարդը, որում հայտնվելով՝ մենք փրկչի ու հովանավորի կարիք կունենանք, առանց որի գոյատեւել չենք կարող, գոյություն ունենալ չենք կարող, եւ ցեղասպանության վախը մեզ կպահի ֆորպոստի կարգավիճակում, իսկ ֆորպոստը ո՛չ սահմանի, ո՛չ ինքնիշխանության, ո՛չ անկախության, ո՛չ տարածքային ամբողջականության կարիք չունի. այն կարիք ունի միայն հովանավորության»,- ասել է ՀՀ վարչապետը:
Խոսելով մարտահրավերների ու դրանց հաղթահարման ուղիների մասին՝ Նիկոլ Փաշինյանը հավելել է. «Որպես ՀՀ վարչապետ՝ ես ինձ պարտավոր եմ համարում արձանագրել եւ բարձրաձայնել՝ մենք պետք է կենտրոնանանք իրական Հայաստանի շահերի սպասարկման գործի վրա՝ ընդ որում արձանագրելով պատմական Հայաստանի գործելակերպին եւ մտածողությանը երբեւէ վերադառնալու կենսական անհնարինությունն ապագայում: Հակառակ պարագայում մենք անվտանգային արտաքին մարտահրավերները հասցեագրելու շանս չենք ունենա նույնիսկ, որովհետեւ կունենանք արտաքին սպառնալիքներ գեներացնող հարատեւ աղբյուր մեր իսկ ներսում, մեր ամենօրյա իրականության մեջ՝ առանց այս փաստը խորությամբ եւ ամբողջությամբ ըմբռնելու եւ գնահատելու»:
Վերոնշյալ հարցի համատեքստում ՀՀ վարչապետը հարց է հնչեցրել՝ իսկ ո՞րն է իրական Հայաստանն ու արձանագրել. «Իրական Հայաստանն այն է, որն ունի միջազգայնորեն ճանաչված տարածք եւ միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններ եւ այս փաստի գիտակցումով միջազգային հանրության լիարժեք եւ հարգարժան անդամի ինքնագիտակցություն: Սա նշանակում է որոշակի պահվածք, որոշակի վարվելակարգ եւ որոշակի գործելակարգ, որը համապատասխան է միջազգայնորեն ընդունված եւ ճանաչված չափանիշներին»: Ըստ վարչապետի՝ իրական Հայաստանը միջազգայնորեն ճանաչված 29,743 քկմ տարածք ունեցող երկիրն է՝ Հայաստանի Հանրապետությունը:
«Եկել է ժամանակը, որ մենք ինքներս ճանաչենք ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը: Այս համատեքստում առանձնահատուկ կարեւորություն ունի հետեւյալ հարցը՝ իսկ իրական Հայաստանի հայեցակարգը որքանո՞վ է երաշխավորում ՀՀ անվտանգությունը: Պիտի պնդեմ, որ ժամանակակից աշխարհում, եթե գոյություն ունեն երաշխիքներ՝ դրանք բացասական երաշխիքներ են, այսինքն՝ ինչ-որ երաշխիքներով, ինչ-որ չափով ապահովում են միայն բացասական սպասումները: Դրական սպասումների իրականացման երաշխիքներ, պարզապես, գոյություն չունեն եւ, հետեւաբար, նմանօրինակ պայմաններում բացասական երաշխիքների կառավարումն ու չեզոքացումն այս ուղղությամբ հետեւողական աշխատանքն է, որը կարող է դրական երաշխիք դառնալ: Ուրիշ ճանապարհ պարզապես չկա: Բացասական երաշխիքների չեզոքացումը հնարավոր է միայն լեգիտիմ քայլերի, լեգիտիմ ակնկալիքների, լեգիտիմ փաստարկների եւ հակափաստարկների հիման վրա, ընդ որում՝ լեգիտիմ տարածքում գործելու պարագայում»,- փաստել է ՀՀ վարչապետը:
Նիկոլ Փաշինյանը մանրամասն անդրադարձել է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանազատման գործընթացին, դրա մարտահրավերներին, Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման խնդիրներին ու ընդգծել. «Իմ եզրակացությունն այն է, որ 1996 թվականի ԵԱՀԿ Լիսաբոնի գագաթնաժողովից հետո Լեռնային Ղարաբաղի հարց գոյություն չի ունեցել: Գոյություն է ունեցել Հայաստանի Հանրապետության հարց այն իմաստով, որ ԼՂ-ի հարցի բովանդակությունը դե յուրե կանխորոշող միջազգային ճարտարապետությունն այլեւս պատրաստ է եղել ու անփոփոխելի՝ արձանագրումով, որ ԼՂ-ն չի կարող չլինել Ադրբեջանի կազմում: Ահա այս արձանագրումից խուսափելու անորոշ ու սին հույսեր տալով՝ որոշ պետություններ ԼՂ-ի հարցն օգտագործել են՝ Հայաստանի Հանրապետությանը վզկապ հագցնելու եւ որպես անկախ պետություն նրա գործողությունները կաշկանդելու համար: Այն բանակցային հնարավորությունները, որոնք 2016 թվականից ի վեր առկա էին, ոչ թե ԼՂ-ի հարցի որեւէ լուծման, այլ Հայաստանի Հանրապետությանը հագցրած վզկապը կարճացնելու մասին էին, որ Հայաստանի՝ առանց այն էլ կաշկանդված գործողությունները՝ որպես անկախ եւ ինքնիշխան պետություն հանդես գալու փորձերը պարզապես բացառվեն»:
ՀՀ վարչապետը մանրամասն խոսել է 44-օրյա պատերազմի, դրան հաջորդած գործողությունների, ՀՀ ինքնիշխանությանն ու անկախությանը սպառնացող վտանգների եւ այս համատեքստում իշխանությունների քայլերի մասին, անդրադարձել իրականացված արտաքին քաղաքականությանը, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցածին, ԼՂ-ից տեղահանված մեր հայրենակիցներին աջակցելու ծրագրերին, տարածաշրջանում խաղաղության հաստատման տեսլականին, ԱՄՆ-ի եւ ԵՄ-ի հետ փոխգործակցությանը, Հայաստան-Ռուսաստան միջպետական հարաբերություններին, ինչպես նաեւ տարածաշրջանի երկրների հետ գործակցությանն ու մի շարք այլ խնդիրների:
