Կարևոր է նկատել, որ ԵԱՏՄ-ն կայացել է որպես տարածաշրջանային ինտեգրացիոն միություն և Մեծ եվրասիական գործընկերության ծրագրով լուրջ հայտ է ներկայացրել գլոբալ տնտեսական և քաղաքական գործընթացներում։ Այս մասին Եվրասիական փորձագիտական ակումբի «Հայաստանի շահերն ու սպասելիքը եվրասիական ինտեգրման գործընթացից» թեմայով հրապարակային դասախոսությունների շարքի շրջանակում հայտարարեց տնտեսագետ, «Ալտերնատիվա» հետազոտական կենտրոնի ղեկավար Թաթուլ Մանասերյանը:
Միաժամանակ, ասաց նա, ինտեգրացիոն գործընթացները որոշակի խոչընդոտների են հանդիպում։ Դրանցից առավել էականը Արևմուտքի պատժամիջոցներն են, որոնք որոշակի խնդիրներ են առաջացնում ոչ միայն Ռուսաստանի, այլև ողջ ԵԱՏՄ-ի համար։
"Մյուս կողմից, ակնհայտ է, որ պատժամիջոցների արդյունքում կորուստներ են կրում և՛ տնտեսության, և՛ ֆինանսական հատվածներում։ Մասնավորապես, նվազում են ներդրումները, մասնավոր տրանսֆերտների ծավալը, իսկ շուկայի վճարունակության նվազումը կարող է հանգեցնել Հայաստանից արտահանվող ապրանքների ծավալների նվազմանը։Ռուսական ռուբլու արժեզրկումը հանգեցրել է նրան, որ Ռուսաստանի բնակչության գնողունակությունը նվազել է, այսինքն. ռուսաստանաբնակները նույն գումարով դժվարանում են նույն քանակի ապրանքներ և ծառայություններ գնել։ Սրա արդյունքում Հայաստանից ռուսական շուկա ապրանքների արտահանման ծավալները կրճատվում են, իսկ ռուբլու արժեզրկման պատճառով հայկական արտադրանքը կարող է դառնալ անմրցունակ ռուսական շուկայում։Ռուսական կապիտալի մասնակցությունը մեր տնտեսության մեջ բավականին մեծ է։ Իսկ նման իրավիճակում ներդրումները նույնպես կնվազեն, քանի որ նման պատժամիջոցների դեպքում Ռուսաստանը չի կարող նույն տեմպերով ներդրումային ծրագրեր իրականացնել մեր երկրում։ Ռուսական կապիտալը մեծ մասնաբաժին ունի բանկային համակարգում, ուստի այստեղ կարող են նաև խնդիրներ առաջանալ. Իսկ եթե պատժամիջոցները երկար պահպանվեն, ապա խնդիրները կարող են մեծանալ, բայց պետք է հուսալ, որ համապատասխան լուծումներ կգտնվեն։ Իհարկե, Ռուսաստանը այն երկիրը չէ, որտեղ պատժամիջոցները միակողմանի ազդեցություն կունենան։ Արևմուտքը նույնպես տուժում է՝ ամերիկյան և եվրոպական շատ երկրների բազմաթիվ ընկերություններ բավականին մեծ շահութաբերությամբ են գործել ռուսական շուկայում։ Այսինքն՝ կորուստները միակողմանի չեն",- ասաց Մանասերյանը։
Նա կարծիք հայտնեց, որ 2022 թվականի որոշ միտումներ կարող են շարունակվել մինչև 2023 թվականը և վստահ կանխատեսեց գործարար ակտիվության հետագա աճ, որն այս անգամ կարող է լինել ինը տոկոսից ցածր, եթե չլինեն արտաքին նպաստող գործոններ և նախադրյալներ:
"Մեր կանխատեսումները թվերով որոշակիորեն տարբերվում են միջազգային ազդեցիկ կազմակերպությունների կանխատեսումներից, սակայն դրանք համընկնում են դրական միտումների կանխատեսումների հետ։ Այսպես, ՎԶԵԲ-ն անցած տարվա սեպտեմբերին կանխատեսել էր Հայաստանի տնտեսության 8% աճ 2022 թվականին, իսկ 2023 թվականին՝ տեմպերի դանդաղում մինչև 4%։ Այս փուլում նշված կանխատեսումը մնում է անփոփոխ՝ 4% մակարդակում։ Առևտրի և ծառայությունների աճը երկնիշ է. Ռուսաստանից զգալի թվով մարդկանց և բիզնեսների ներհոսքը մեծացրել է ծառայությունների պահանջարկը՝ զուգորդված տրանսֆերտների ներհոսքի զգալի աճով։ Ըստ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2022 թվականին հանրապետության ՀՆԱ-ի իրական աճը կազմել է 14%։ Պետական բյուջեով նախատեսված էր 7% աճի ցուցանիշ, ինչպես նաև գնաճի 4% աճ (± 1,5%): ) Մինչդեռ Արժույթի միջազգային հիմնադրամը (ԱՄՀ) 2022 թվականին Հայաստանի տնտեսական աճը կանխատեսել է 11%, Համաշխարհային բանկը (ՀԲ) և Ասիական զարգացման բանկը (ԱԶԲ)՝ մինչև 7%, Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկը (ՎԶԵԲ)՝ 8%, իսկ Եվրասիական զարգացման բանկը (ԵԱԶԲ)՝ 12,5%։ ($1 — 395,88 դրամ փոխարժեքի դեպքում):Անցած տարվա դեկտեմբերին ՀՀ Կենտրոնական բանկը կանխատեսել էր, որ 2022 թվականի վերջում երկրի տնտեսությունը կաճի 12,9%-ով, իսկ գնաճը կկազմի 9-9,5%։ Համաշխարհային բանկը կանխատեսում է, որ 2023 թվականին Հայաստանում տնտեսական աճը կկազմի 4,1%։
Այս բոլոր կանխատեսումները նույնպես կարևոր է դիտարկել համաշխարհային տնտեսական զարգացման միտումների համատեքստում։ Մասնավորապես, 2023 թվականին համաշխարհային տնտեսական աճը կդանդաղի մինչև 1,7%, այլ ոչ թե 3%, ինչպես սպասվում էր վեց ամիս առաջ։ Ինչպես նշվում է Համաշխարհային բանկի «Համաշխարհային տնտեսական հեռանկարների զեկույցի» վերջին հրատարակության մեջ, համաշխարհային տնտեսական աճը կտրուկ դանդաղում է բարձր գնաճի, տոկոսադրույքների աճի, ներդրումների կրճատման և ուկրաինական հակամարտության պատճառով մատակարարման շղթաների խաթարման պայմաններում: Հաշվի առնելով տնտեսական միջավայրի անկայունությունը, ցանկացած նոր անբարենպաստ գործոնի ի հայտ գալը, ինչպիսիք են սպասվածից ավելի բարձր գնաճի արագացումը, այն զսպելու համար տոկոսադրույքների կտրուկ աճը, COVID-19 համաճարակի նոր ալիքը կամ սրացումը՞, - շեշտեց տնտեսագետը:
Աշխարհաքաղաքական լարվածությունը, ըստ նրա, կարող է համաշխարհային տնտեսությունը մղել անկման։ Սա նշանակում է, որ 80 տարվա ընթացքում առաջին անգամ մեկ տասնամյակում երկու գլոբալ ռեցեսիա կլինի: Ըստ կանխատեսումների՝ 2023 թվականին համաշխարհային տնտեսությունը կաճի 1,7%-ով, իսկ 2024 թվականին՝ 2,7%։ Ակնկալվում է, որ տնտեսական աճի կտրուկ դանդաղումը կլինի համատարած, քանի որ 2023 թվականի հեռանկարի նվազման վերանայումը կազդի զարգացած տնտեսությունների 95%-ի և զարգացող և զարգացող տնտեսությունների գրեթե 70%-ի վրա: Կանխատեսվում է, որ 2023 թվականին զարգացած տնտեսություններում աճը կդանդաղի մինչև 0,5%՝ 2022 թվականի 2,5%: Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում աճի տեմպերի նման դանդաղումը նախորդել է համաշխարհային անկմանը: Կանխատեսվում է, որ ԱՄՆ-ում 2023 թվականին աճը կդանդաղի մինչև 0,5%, ինչը 1,9 տոկոսային կետով ցածր է նախկինում կանխատեսվածից և ամենացածր մակարդակը 1970 թվականից ի վեր՝ բացառությամբ անկման ժամանակաշրջանների: Եվրագոտում 2023 թվականին ակնկալվում է զրոյական տնտեսական աճ՝ 1,9 տոկոսային կետով ցածր նախորդ կանխատեսումներից։ Չինաստանում 2023 թվականին աճը կանխատեսվում է 4,3 տոկոս՝ կանխատեսվածից 0,9 տոկոսային կետով ցածր։
"Ելնելով վերոգրյալից՝ կարելի է որոշակի եզրակացություններ անել Հայաստանի և Ռուսաստանի տնտեսության համար։ Իրավիճակը կստիպի Ռուսաստանի կառավարությանը ավելի արդյունավետ դառնալ, ելքեր գտնել, բարեփոխումներ իրականացնել։ Իսկ տեսանելի ապագայում իրավիճակը կարող է աստիճանաբար բարելավվել։ Դժվար չէ կանխատեսել, որ եվրոպական տնտեսությունն ավելի շատ կորուստներ կունենա, քան ԱՄՆ-ը։ Բավական է, որ Ռուսաստանի մասնաբաժինը ամերիկյան էներգետիկ շուկայում զգալիորեն զիջում է եվրոպական ցուցանիշներին։ Ռուսաստանն ապահովում է Եվրոպայում գազի սպառման 40%-ը, այդ ծավալները փոխարինելը շատ դժվար կլինի, հետևաբար, Ռուսաստանի հետ էներգետիկ ոլորտում համագործակցությունը պահպանվում է։ Իսկ ԱՄՆ-ի նավթի և նավթամթերքի ներմուծման մեջ Ռուսաստանի մասնաբաժինը 2020 թվականին կազմել է 7%, չնայած այն հանգամանքին, որ ԱՄՆ-ն սեփական նավթն է արդյունահանում և ի վիճակի է ծածկել ռուսական նավթի այն ծավալները, որոնք ներմուծում է։ Այսպիսով, Եվրոպան ավելի շատ կտուժի։
Մեր կանխատեսմամբ, հավասարակշռված և նպատակաուղղված տնտեսական քաղաքականության դեպքում Հայաստանում կարող են շարունակվել դրական միտումները։ Կարելի է նաև կանխատեսել, որ եթե կառավարությանը հաջողվի գրավիչ պայմաններ ստեղծել Ռուսաստանից եկած ձեռներեցների համար, ապա Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև խաղաղության կնքումից հետո, եթե մնա ներդրված կապիտալի նույնիսկ 10%-ը, Հայաստանի տնտեսությունը կկարողանա պահպանել կայուն աճի տեմպեր։ Սա իր հերթին դրական կանդրադառնա ԵԱՏՄ-ում բարդ պայմաններում ընթացող ինտեգրացիոն գործընթացների վրա։ Ստեղծված իրավիճակը, ըստ կառավարության, անշուշտ ազդում է միության անդամ բոլոր երկրների հիմնական տնտեսական ցուցանիշների վրա, և բոլորիս համար այս դժվարին պահին մենք պետք է մեր ջանքերը կենտրոնացնենք առավելագույնի հասցնելու եվրասիական ինտեգրման արդյունքները՝ հաշվի առնելով ազգային սոցիալ-տնտեսական զարգացման առաջնահերթությունները։
Ի վերջո, կարևոր է, որ գործարար ակտիվության աճի ձեռք բերված մակարդակը պահպանվի։ Երկարաժամկետ տնտեսական աճի հեռանկարները բարելավելու համար կառավարությունը և մասնավոր հատվածը պետք է մեծ ուշադրություն դարձնեն գործարար միջավայրի դիմադրողականության ձևավորմանը, արդյունավետ տնտեսական դիվերսիֆիկացմանը և կառավարման բարելավմանը: Իսկ դա, իր հերթին, պահանջում է սերտ համագործակցություն փորձագիտական հանրության հետ",- հավելեց Մանասերյանը։
