Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, այսօր` սեպտեմբերի 13-ին, խորհրդարանում ելույթ ունենալով, անդրադարձել է հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակի սրման պատճառներին։ Նա նշել է, որ սահմանին էսկալացիան ունի ենթատեքստ, որի բովանդակությունը հարկ է համարում ներկայացնել:
«Ինչ է կատարվում հիմա և ինչու է դա տեղի ունենում: Սա առաջին հերթին կապված է ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման բանակցային գործընթացի հետ։ Բոլորդ հիշում եք, որ 2022 թվականի մարտին Ադրբեջանը խաղաղության պայմանագրի վերաբերյալ 5 առաջարկ է ներկայացրել՝ առաջարկելով այդ հիմքերի վրա խաղաղ պայմանագիր կնքել։ Մենք պատասխանեցինք, որ այս առաջարկներում մեզ համար անընդունելի կետեր չկան, սակայն անհրաժեշտ ենք համարում դրանք լրացնել և այս լրացված տարբերակի հիման վրա պատրաստ ենք բանակցել և խաղաղ պայմանագիր կնքել, եթե համաձայնության գանք։
Սկզբում թվում էր, թե այս թեմայի շուրջ փոխըմբռնում կա, սակայն ավելի ուշ, ավելի ճիշտ՝ բրյուսելյան հանդիպման ժամանակ պարզվեց, որ Բաքուն հրաժարվում է խաղաղ բանակցություններից՝ ելնելով նաև մեր ներկայացրած առաջարկներից։ Ինչպես հիշում եք, մեր ուղարկած սկզբունքներում մի քանի կետ կար։ Մեր առաջարկներից մեկը երեք Եռակողմ հայտարարություններում ամրագրված սկզբունքների պահպանումն էր, երկրորդ կետը վերաբերում էր Արցախի ժողովրդի անվտանգության ու իրավունքների երաշխիքներին և դրանից բխող կարգավիճակին։
Ըստ էության, Ադրբեջանի դիրքորոշումը, որն արտահայտվել է բանակցություններում, հետևյալն էր. նրանք չեն ցանկանում Արցախի հարցը քննարկել Հայաստանի հետ, քանի որ Ղարաբաղի խնդիրը համարում են լուծված, կամ գոնե այս խնդիրը Ադրբեջանի ներքին գործն է։ Այնուամենայնիվ, պատմությունն այսքանով չի ավարտվում:
Ինչպես արդեն նշել եմ, մենք հայտարարել ենք, որ ընդունելի ենք համարում Ադրբեջանի կողմից առաջարկված տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման սկզբունքը։ Սակայն այս հարցը եւս հստակեցման կարիք ունի։ Ինչ է նշանակում տարածքային ամբողջականություն: Օրինակ՝ խոսելով Հայաստանի տարածքային ամբողջականության մասին՝ Ադրբեջանը նկատի ունի՞ նաև այն տարածքները, որոնք օկուպացվել են Ադրբեջանի կողմից 2021 թվականի մայիսին կամ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ։ Այս հարցը, մեր տպավորությամբ, բանակցությունների ընթացքում Ադրբեջանի կողմից միանշանակ պատասխան չի ստանում։
Ադրբեջանն ակնկալում է նաև, որ Հայաստանը կճանաչի Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս, ինչը, նրանց տեսանկյունից, բխում է այն սկզբունքից, որը ես նախկինում նշեցի և առաջարկել եմ Բաքուն։
Այստեղ մեկ այլ հարց է առաջանում՝ եթե հիպոթետիկորեն հնարավոր է համաձայնության գալ վերը նշված երկու հարցերի շուրջ, սա նշանակու՞մ է, որ Ադրբեջանը տարածքային պահանջ չի՞ ներկայացնի Հայաստանին։ Բանակցություններում ասվում է, որ Ադրբեջանը տարածքային պահանջներ չունի Հայաստանից։ Սակայն երբ խոսքը գնում է սահմանի սահմանազատման մասին, ակնհայտ է դառնում, որ Ադրբեջանը այս գործընթացի շրջանակներում մտադիր է որոշակի խնդիրներ բարձրացնել իբր «Հայաստանին անօրինական կերպով միացված տարածքների» վերաբերյալ։
Այս տարածքների մասին հրապարակավ են խոսում։ Եվ նման հայտարարություններում ու հարցազրույցներում զրույցը սկսվում է Նռնաձորից, շարունակվում Սյունիքի մարզով և ավարտվում Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանով։ Եթե ամեն ինչ սահմանափակվեր հայտարարություններով ու հարցազրույցներով, կարելի էր աչք փակել սրա վրա։ Բայց բոլոր փաստերը, ներառյալ դիվանագիտական փաստերը, բանակցությունների փաստերը ցույց են տալիս, որ դա Ադրբեջանի հետևողական քաղաքականությունն է։
Ինչ վերաբերում է ԼՂ խնդրին, ապա, ինչպես ասացի, նրանց դիրքորոշումն ավելի հստակ է դառնում, նրանք կարծում են, որ այդ խնդիրը չկա, խնդիրը լուծված է, և ըստ այդմ՝ Հայաստանի հետ որևէ բան քննարկելու կարիք չկա։ Ասվում է, որ իրենք պատրաստ են այդ հարցը քննարկել միջազգային կառույցների հետ, հնարավոր է, «Լեռնային Ղարաբաղի հայ համայնքի ներկայացուցիչների» հետ իրենց ձեւակերպմամբ եւ Ադրբեջանի սահմանադրության հիման վրա։
Հաջորդ հարցը վերաբերում է հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը։ Ինչպես գիտեք, Ադրբեջանը, խեղաթյուրելով 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, հայտարարում է Հայաստանի տարածքում ճանապարհային միջանցքների կամ միջանցքի մասին։ Մեր դիրքորոշումը եղել և մնում է նույնը. մենք մտադիր չենք որևէ մեկին մեր տարածքում միջանցքներ տրամադրել, բայց պատրաստ ենք և նույնիսկ շահագրգռված ենք, որ տարածաշրջանի բոլոր երկրները ապաշրջափակեն հաղորդակցությունները և մեր ճանապարհներն օգտագործեն»,- ասաց նա։
