Աբդուլլահ Օջալանի սենսացիոն կոչը քրդական ապստամբներին՝ դադարեցնելու զինված պայքարը, արձագանք է գտել միջազգային հանրության շրջանում։ Հայտնի հայ թյուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը VERELQ-ի հետ զրույցում վերլուծում է այս քայլի պատճառներն ու հնարավոր հետևանքները՝ ընդգծելով, որ տեղի ունեցածը կարող է դառնալ նոր փուլ բազմամյա քրդական հարցում, սակայն դժվար թե նշանակի դրա վերջնական լուծում։
Ակնկալվող սենսացիա. պատմական հայտարարության նախադրյալները
2025 թվականի փետրվարի 27-ին Աբդուլլահ Օջալանը՝ Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության (PKK) հիմնադիրը, ով 1990-ականների վերջից կրում է ցմահ ազատազրկում, հանդես եկավ «դարի ուղերձով»՝ կոչ անելով քրդական մարտիկներին վայր դնել զենքը և ինքնալուծարել կազմակերպությունը, որը տասնամյակներ շարունակ Թուրքիայում համարվել է ահաբեկչական։
Հայ թյուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանի կարծիքով, այս հայտարարությունը անակնկալ չէր փորձագետների համար, ովքեր հետևում էին իրավիճակի զարգացմանը։
«Ինձ համար, անկեղծ ասած, սա սենսացիա չէր, որովհետև ես այդ մասին հարցազրույցներ եմ տվել։ Այս գործընթացն արդեն նշմարվում էր։ Հայտնի էր, որ փետրվարին Օջալանը նման հայտարարությամբ հանդես կգա», - բացատրեց փորձագետը։
Օջալանի նամակը ընթերցվել է թուրքերեն և քրդերեն լեզուներով քրդամետ «Ժողովրդական հավասարության և ժողովրդավարության» (DEM) կուսակցության անդամների կողմից։ Ուղերձում քրդական շարժման առաջնորդը նշել է, որ իր կոչը հնարավոր է դարձել Թուրքիայի քաղաքական ուժերի միավորման շնորհիվ. «Դևլեթ Բահչելիի (Ազգայնական շարժման կուսակցության առաջնորդի) կոչը, պարոն նախագահի ցուցաբերած կամքը և այլ քաղաքական կուսակցությունների դրական արձագանքը հասունացան իմ զենքը վայր դնելու կոչի համար, ինչի համար ես ստանձնում եմ այս պատմական պատասխանատվությունը»։
Քաղաքական ճնշում, թե՞ ռազմավարական քայլ
Սաֆրաստյանն ընդգծում է, որ Օջալանի որոշման վրա, անկասկած, ազդել է նրա երկարատև բանտարկությունը և նրա վրա գործադրվող ճնշումը։ «Թե ինչու է նա այսպես վարվել, իհարկե, պետք է հաշվի առնել այն փաստը, որ նրա վրա ճնշում է գործադրվում, արդեն քանի տարի է բանտում է», - նշել է թյուրքագետը։
Մինչդեռ հետաքրքիր է, որ Օջալանի կոչը վերաբերում է բացառապես Թուրքիայի իրավիճակին և չի տարածվում Սիրիայի քրդական ուժերի վրա, որոնք արդեն հայտարարել են, որ չեն պատրաստվում հետևել այս կոչին։
«Ինչպես հայտարարել են Սիրիայի քրդական ուժերի ներկայացուցիչները, նրանք գտնում են, որ դա իրենց չի վերաբերում։ Այսինքն՝ Սիրիայում քրդերի հետ կապված իրավիճակը դեռևս շատ հեռու է լուծումից, շատ հեռու է այս իրավիճակի լուծումից, երբ նրանք հրաժարվում են զենքը վայր դնել և դառնալ միասնական Սիրիայի մաս», - բացատրել է Սաֆրաստյանը։
Խաղաղ լուծման նախաձեռնությունը և դրա հեռանկարները
Ուշագրավ է, որ քրդական հարցի խաղաղ կարգավորման ներկայիս նախաձեռնությունը գալիս է ոչ միայն Թուրքիայի կառավարությունից, այլև պանթյուրքական ուժերից։ «Հիմա այս մի այնպիսի փուլ է, երբ փորձ է արվում, ընդ որում նախաձեռնությունը գալիս է անձամբ կուսակցության նախագահից, պանթյուրքական կուսակցությունից, MHP-ից, Ազգային գործողության կուսակցությունից (ծայրահեղ աջ, ազգայնական կուսակցություն - խմբ.)», - նշում է փորձագետը։
Սաֆրաստյանի խոսքերով, թուրքական ղեկավարությունը, հավանաբար, որոշել է ձեռնարկել քրդական հարցի խաղաղ կարգավորման հերթական փորձը։ Սակայն այս նախաձեռնության հաջողությունը փորձագետի մոտ լուրջ կասկածներ է առաջացնում. «Ինձ համար մեծ հարց է, թե որքանով Քրդստանի աշխատավորական կուսակցությունը կհետևի, այսպես ասած, Օջալանի կոչին։ Որովհետև այնտեղ սերնդափոխություն է տեղի ունեցել, կան նոր մարդիկ, որոնց համար Օջալանն արդեն հեղինակություն չէ, ով արդեն քանի տասնամյակ է գտնվում է թուրքական բանտում»։
Օջալանի ուղերձի բովանդակությունը
Իր ուղերձում Օջալանը կոչ է արել PKK-ին ինքնալուծարվել. «Գումարեք համագումար և ընդունեք այս որոշումը։ Բոլոր խմբերը պետք է վայր դնեն զենքը, իսկ PKK-ն պետք է ինքնալուծարվի»։ Քրդական շարժման առաջնորդը խոսել է ժողովուրդների խաղաղ գոյակցության հայեցակարգի մասին և, մատնանշելով Թուրքիայի Հանրապետության երկրորդ դարի տեսլականը, նշել է, որ այն կարող է ապահովել մշտական և եղբայրական ժառանգորդականություն միայն ժողովրդավարության պայմաններում։
«Քաղաքական համակարգի որոնման և իրականացման մեջ ժողովրդավարությունը այլընտրանք չունի։ Ժողովրդավարական համաձայնությունը հիմնական ուղին է», - ընդգծել է Օջալանը։
Թուրքական ԶԼՄ-ները ուշադրություն են դարձրել այն հանգամանքին, որ Օջալանի ուղերձը, PKK-ի զինաթափումից բացի, չի պարունակում որևէ այլ պահանջ։ Նախկինում շրջանառվում էին լուրեր, որ PKK-ի լուծարման դիմաց Օջալանը կարող էր ազատ արձակվել, սակայն ուղերձում այդ մասին որևէ հիշատակում չկա։
Ի՞նչ է սպասվում հետագայում
Ռուբեն Սաֆրաստյանը կոչ է անում զգուշավոր լավատեսության և հետագա իրադարձությունների զարգացման դիտարկման. «Ես դեռ համոզված չեմ, որ քրդական հարցի խաղաղ լուծման այս փորձը որևէ կերպ կունենա որևէ շարունակություն։ Պետք է պարզապես տեսնել, թե ինչպես է այս ամենը հետագայում զարգանալու»։
Փորձագետը կարծում է, որ, չնայած Օջալանի կոչի պատմական նշանակությանը, խաղաղ նախաձեռնության իրական իրականացումը կախված կլինի բազմաթիվ գործոններից, այդ թվում՝ քրդական ակտիվիստների նոր սերնդի արձագանքից և թուրքական իշխանությունների պատրաստակամությունից՝ իսկական ժողովրդավարական փոխզիջման։
Այսպիսով, թեև Օջալանի կոչը կարող է նշանավորել նոր փուլ քրդական հարցում, խոսել քրդերի՝ իրենց իրավունքների համար պայքարի ավարտի մասին դեռևս վաղաժամ է, գտնում է փորձագետը։ «Շատ բան կախված կլինի նրանից, թե ինչպես կզարգանան իրադարձությունները առաջիկա ամիսներին և որքանով լուրջ են թուրքական իշխանությունները տրամադրված բազմամյա հակամարտության իրական լուծման որոնման՝ երկխոսության և ժողովրդավարական բարեփոխումների միջոցով», - ամփոփել է Սաֆրաստյանը։
