Ադրբեջանի տնտեսական մոդելը, կառուցված բացառապես նավթային եկամուտների վրա, հայտնվել է լուրջ ճգնաժամի շեմին՝ մանաթի արժեզրկման սպառնալիքով 2024 թվականի վերջին: Այս եզրակացությանն է հանգել տնտեսագետ-հետազոտող Վահրամ Ռևազյանը՝ վերլուծելով հարևան երկրի ներկա տնտեսական վիճակը։
Փորձագետի խոսքով, 2000-ական թթ. սկզբից Ադրբեջանը կառուցել է տնտեսություն՝ լիովին կախված նավթային եկամուտներից: Նավթի վաճառքից ստացված մուտքերը ուղղվում էին պետական բյուջե, որտեղից ֆինանսավորվում էին խոշամասշտաբ կապիտալ և ռազմական ծախսեր: 2014 թվականին այս մոդելը տվեց առաջին խափանումը, երբ Ադրբեջանի տնտեսությունը ցածր նավթի գներով մտավ ճգնաժամի մեջ, որից հետո նավթի գների վերականգնմանը զուգահեռ հաջողվեց վերականգնել տնտեսական կայունությունը:
Ադրբեջանի արժութային պահուստները կազմում են մոտ 70 միլիարդ դոլար, որից 60 միլիարդը գտնվում են SOFAZ պետական նավթային հիմնադրամում, իսկ 10 միլիարդը՝ Կենտրոնական բանկում: Չնայած նրան, որ Ադրբեջանի արժութային պահուստներն բավական զգալի են, ցածր նավթի գների պայմաններում դրանք արագ կնվազեն: Իսկ եթե երկրում տեղի ունենա արժեզրկում, ապա ֆինանսական համակարգը, ինչպես 2015 թվականին, արագ կդոլարիանա, ինչը կավելացնի ճնշումը պահուստների վրա:
Ներկայումս Ադրբեջանի պետական բյուջեի եկամտային մասը կազմում է մոտ 22 միլիարդ դոլար, ընդ որում՝ այս միջոցների կեսը ստացվում է նավթային հատվածից:
Հատուկ մտահոգություն է առաջացնում երկրի հիմնական նավթային դաշտի՝ ԱՉԳ-ի իրավիճակը, որտեղից Ադրբեջանը վերցնում է իր նավթագազային եկամուտների մոտ 90%-ը: Այս դաշտում արդյունահանումը զգալիորեն կրճատվել է: Եթե լավագույն տարիներին այն բերում էր 16-20 միլիարդ դոլար, ապա այս տարի՝ նավթի 70 դոլար գնի դեպքում, ակնկալվում է ընդամենը 4,5 միլիարդ: Նախորդ տարի գործարկված նոր նավթային հարթակը՝ փոխանակ նախատեսված 3 միլիոն տոննա նավթի, տալիս է երեք անգամ պակաս նավթ: «Ընթացիկ տնտեսական մոդելը պահպանելու համար ադրբեջանական բյուջեին անհրաժեշտ է տարեկան ստանալ 10-12 միլիարդ դոլար նավթային եկամուտներ: Սակայն ներկայիս եկամուտները բավարար չեն այս պարտավորությունները կատարելու համար», - ընդգծում է Ռևազյանը՝ VERELQ-ի հետ զրուցում:
Փորձագետի կարծիքով, Ադրբեջանի իշխանությունները կարող են գնալ մանաթի կանխարգելիչ արժեզրկման՝ արդեն այս տարվա դեկտեմբերին, որպեսզի հաջորդ տարվա բյուջեն պլանավորեն՝ հաշվի առնելով ավելի ցածր նավթային եկամուտները: Սակայն 2014 թվականի փորձը ցույց է տալիս, որ նրանք կարող են այս որոշումը հետաձգել մինչև վերջին պահը՝ շարունակելով ծախսել պահուստները:
Երբ բնակչությունը գիտակցի արժեզրկման անխուսափելիությունը, սկսվելու է մանաթից դոլարին անցնելու զանգվածային գործընթաց: 2014 թվականին դոլարայնացման մակարդակը բանկային ավանդներում աճեց 50%-ից մինչև 80%՝ ընդամենը մի քանի ամսում: Նմանատիպ իրավիճակ կարող է կրկնվել, երբ բանկային ավանդների դոլարայնացման մակարդակը աճի ներկայիս 40%-ից մինչև 80%՝ հանգեցնելով մոտ 10 միլիարդ դոլար պահուստների կորստի:
Իրավիճակը բարդացնում է տնտեսության դիվերսիֆիկացիայի բացակայությունը՝ նավթը և գազը շարունակում են կազմել երկրի արտահանման մոտ 90%-ը: Միևնույն ժամանակ, աշխարհի նավթի պահանջարկը միտում ունի կայունացման՝ Չինաստանի տնտեսության դանդաղեցման և էլեկտրամեքենաների անցման պատճառով: Չինաստանում արդեն վաճառվող ավտոմեքենաների մոտ կեսը հիբրիդային կամ էլեկտրական են, ինչը լրացուցիչ ռիսկեր է ստեղծում Ադրբեջանի նավթակախյալ տնտեսության համար: Բացի այդ, առկա է նավթի գների նվազման ռիսկ այս տարի, և նման դեպքում Բաքուն ստիպված կլինի սկսել իր պահուստները ծախսել ավելի մեծ ծավալներով:
Ընթացիկ մոդելի այլընտրանքը կարող էր լինել տնտեսության դիվերսիֆիկացիան, սակայն այս ուղղությամբ էական քայլեր չեն ձեռնարկվում: Արտահանման ոչ էներգետիկ հատվածը հիմնականում ներկայացված է պետական ձեռնարկություններով, և նրա մասնաբաժինը ընդհանուր արտահանման ծավալում տարիներ շարունակ մնում է անփոփոխ:
