Ինչու՞ է Թուրքիան շտապում ամրագրել նոր իրողությունը Հարավային Կովկասում, իսկ Ադրբեջանը, ընդհակառակը, ձգձգում է խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը Հայաստանի հետ։ VERELQ-ի հետ զրույցում անվանի հայ թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը բացատրում է՝ ինչու է Անկարան հրավիրել Նիկոլ Փաշինյանին, ինչպես է Էրդողանը փորձում հանդես գալ միջնորդի դերում տարածաշրջանային խաղի մեջ և ինչու են Թուրքիայի ու Ադրբեջանի տարակարծությունները ոչ թե ճգնաժամ, այլ՝ ռազմավարություն։ Զրույցի ընթացքում անդրադարձ է կատարվում նաև տարածաշրջանային անկայունությանը, իրանա-իսրայելական դիմակայությանը և այն շահերին, որոնք Հայաստանը կարող է հետապնդել նոր ձևավորվող աշխարհաքաղաքական իրավիճակում։ Լուսանկարում՝ Ռուբեն Սաֆրաստյան VERELQ – Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի սպասվող այցը Թուրքիա՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հրավերով։ Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞վ է այս այցը տարբերվում երկու երկրների միջև նախկին շփումներից։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Չեմ կարծում, թե այս այցը բեկումնային արդյունքներ կտա։ Իմ գնահատմամբ՝ այն կլինի կարծիքների փոխանակման և տարածաշրջանային իրավիճակի վերլուծման հարթակ։ Ինչպես արդեն նշել եմ, կրկնեմ՝ չեմ կարծում, թե այս այցը էական արդյունքների կհանգեցնի։ Իսկ ինչ վերաբերում է տարբերություններին՝ համոզված չեմ, որ դրանք կան և առավել ևս՝ սկզբունքային են։ VERELQ – Ինչո՞ւ եք այդպես կարծում։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Քանի որ, ինչպես ենթադրում եմ, եթե որևէ արմատական նոր բան չհասնվի, ուրեմն չենք կարող խոսել նաև սկզբունքային տարբերությունների մասին՝ համեմատած նախորդ հանդիպումների հետ։ Նախկինում էլ Հայաստանի և Թուրքիայի ղեկավարների շփումների արդյունքում նշանակալի արդյունքներ չեն գրանցվել։ Հետևաբար այս անգամ էլ կտրուկ այլ ելք ակնկալել չեմ պատրաստվում։ Թեև որոշ շրջանակներ արդեն շտապեցին այս այցը կոչել «պատմական»՝ ելնելով միայն այն հանգամանքից, որ այն տեղի է ունենում Էրդողանի պաշտոնական հրավերով, և Հայաստանի վարչապետը մեկնում է Թուրքիա։ VERELQ – Նախկինում եղե՞լ են նման մակարդակի այցեր, որոնք կապ չունեն բազմակողմ միջոցառումների հետ։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Կարծում եմ՝ ոչ։ Ինքս 1992 թվականին եղել եմ այն հայկական պատվիրակության կազմում, որն այցելեց Թուրքիա։ Պատվիրակությունը գլխավորում էր Հայաստանի նախագահ Դավիթ Վոլտեր Պետրոսյանը։ Դա առաջին անգամն էր, երբ Հայաստանի նախագահը այցելում էր Թուրքիա։ Այցը կապված էր Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության հիմնադրման արարողության հետ։ Այսինքն՝ խոսքն այն ժամանակ բազմակողմ հանդիպման մասին էր։ Այդ իմաստով Փաշինյանի այս այցը կարելի է իսկապես նոր երևույթ համարել։ Մինչ այդ միայն «ֆուտբոլային դիվանագիտությունն» է եղել, որը նույնպես այլ ձևաչափ ուներ՝ որպես սպորտային իրադարձություն, որին, իհարկե, քաղաքական ենթատեքստ կար։ VERELQ – Փաշինյանի այցը համընկնում է Մերձավոր Արևելքում՝ մասնավորապես Իսրայելի և Իրանի միջև լարվածության սրման հետ։ Արդյո՞ք դա լրացուցիչ նշանակություն է տալիս այցին։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Քանի դեռ հիշում եմ, այցի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հրապարակվել է դեռևս նախքան Մերձավոր Արևելքում ստեղծված այս նոր անկայունության փուլը։ Այսինքն՝ կարելի է ասել՝ համընկնում է։ Բայց անշուշտ, այցի ընթացքում կքննարկվեն նաև տարածաշրջանային խնդիրները, այդ թվում՝ կապված Իրանի հետ։ Դրա վերաբերյալ կասկած չունեմ։ Եվ այո՛, այդ քննարկումներն առանցքային նշանակություն ունեն։ Թուրքիան խոշոր և ազդեցիկ դերակատար է Մեծ Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում, և շատ կարևոր է, որ Հայաստանը պատկերացում ունենա՝ ինչպես է Անկարան ընկալում տեղի ունեցող զարգացումները։ Տեսակետների նման փոխանակումն օգտակար է թե՛ Հայաստանին, թե՛ Թուրքիային։ VERELQ – Որոշ վերլուծաբաններ նշում են, որ այս պահին բացվում է որոշակի «հնարավորությունների պատուհան» հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման համար, քանի որ նկատվում են տարաձայնություններ Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև տարածաշրջանային հարցերում։ Ըստ այդ գնահատականի՝ Ադրբեջանը թույլ չի տալիս Թուրքիային բացել սահմանը Հայաստանի հետ՝ սահմանափակելով վերջինիս ազդեցությունը։ Համամի՞տ եք այս գնահատականին։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Չեմ կարծում, թե Ադրբեջանը կարող է այսչափ որոշիչ ազդեցություն ունենալ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության վրա և իբր «չի թողնում» նրան մուտք գործել տարածաշրջան։ Դա չափազանց պարզեցված պատկերացում է։ Բայց այո, իմ կարծիքով, իսկապես գոյություն ունի տարակարծություն Բաքվի և Անկարայի միջև՝ կապված հայ-թուրքական և հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման տեսլականների հետ։ VERELQ – Որո՞նք են այդ տարակարծության արմատները։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Դրանք կապված են աշխարհայացքի ծավալի հետ։ Թուրքիան այս գործընթացները դիտարկում է ավելի լայն՝ որպես ռազմավարական և գլոբալ դերակատար։ Այն հայ-ադրբեջանական և հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացները դիտարկում է համատեքստում։ Անկարայի համար կարևոր է, որպեսզի 44-օրյա պատերազմի արդյունքում տարածաշրջանում ձևավորված նոր իրավիճակը փաստաթղթային ձևակերպում ստանա՝ որպես հայ-ադրբեջանական խաղաղության պայմանագիր։ VERELQ – Ինչո՞ւ է դա Թուրքիային այսքան անհրաժեշտ։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Որովհետև ներկայիս ստատուս քվոն՝ Ռուսաստանի ազդեցության թուլացմամբ և Թուրքիայի դիրքերի ուժեղացմամբ, ձեռնտու է Անկարային։ Թուրքիայի շահերից է բխում այդ նոր հարաբերակցությունը ամրագրել։ Եթե Հայաստանը և Ադրբեջանը ստորագրեն խաղաղության պայմանագիր, դա կնշանակի, որ հենց Թուրքիան է դառնում նոր ուժային կենտրոն Հարավային Կովկասում։ VERELQ – Իսկ Ադրբեջանը ի՞նչ տրամաբանությամբ է գործում։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Ադրբեջանը գործում է առավել տակտիկորեն։ Նա փորձում է հնարավորինս շատ օգուտ քաղել բանակցություններից և դրա համար ձգձգում է պայմանագրի ստորագրումը։ Թուրքիան՝ ընդհակառակը, ձգտում է արագ առաջընթացի, քանի որ դրա միջոցով նա կարող է տարածաշրջանում իր ազդեցությունը փաստացի ամրագրել։ Բացի այդ, Թուրքիան ունի նաև այլ՝ ավելի առաջնահերթ արտաքին քաղաքական խնդիրներ՝ Սիրիա, Իրան։ Անկարան ձգտում է դառնալ տարածաշրջանային և, հնարավոր է, նաև գլոբալ դերակատար։ Հարավային Կովկասն ընդամենը նրա ուղղություններից մեկն է։ VERELQ – Թուրքիան ձգտում է «փակել» հայ-ադրբեջանական թեման և անցնել այլ օրակարգերի՞։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Այո, հենց այդպես։ Անկարան ցանկանում է, որ Երևանն ու Բաքուն հնարավորինս արագ ստորագրեն պայմանագիր և այդ թեման որոշ ժամանակով փակված համարի։ Հետո կտեսնենք՝ ինչ նոր քայլեր կլինեն։ Այս պահին Թուրքիան շահագրգռված չէ այս գործընթացի երկարաձգմամբ։ Նրա ուշադրությունը կենտրոնացած է այլ ուղղություններով։ VERELQ – Մինչ Փաշինյանի այցը Թուրքիա՝ ըստ հրապարակված տեղեկությունների, այնտեղ պետք է մեկնի նաև Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը։ Ձեր կարծիքով՝ հնարավո՞ր է եռակողմ հանդիպում՝ Փաշինյան-Ալիև-Էրդողան ձևաչափով։ Կամ գոնե՝ Թուրքիայի կողմից միջնորդություն։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Կարծում եմ՝ Էրդողանը անպայման առանձին կխոսի թե՛ Ալիևի, թե՛ Փաշինյանի հետ։ Դա իր ոճն է՝ լինել միջնորդ տարբեր հակամարտություններում։ Դա վերաբերում է ինչպես Ղարաբաղի հակամարտությանը, այնպես էլ այլ ճգնաժամային օջախներին։ Թեև միշտ չէ, որ նրա միջնորդությունը հանգեցնում է արդյունքի, բայց ինքնին այդ դերը նրա համար կարևոր է։ VERELQ – Այսինքն՝ այս փուլում եռակողմ հանդիպում չե՞ք կանխատեսում։ Ռուբեն Սաֆրաստյան – Այս պահին՝ ոչ։ Բայց կարծում եմ՝ ներկայիս երկկողմ այցելությունները կարող են հիմք հանդիսանալ ապագայում նման հանդիպում կազմակերպելու համար։ Թուրքիան, անկասկած, կձգտի դրան։ Բայց միևնույն ժամանակ վստահ եմ, որ ո՛չ Ադրբեջանի, ո՛չ Թուրքիայի դիրքորոշումներն այս փուլում կտրուկ չեն փոխվի։ Ադրբեջանը շարունակելու է ձգձգել խաղաղության պայմանագրի գործընթացը, իսկ Թուրքիան՝ հակառակը՝ փորձելու է արագացնել այն։ Այդ պատճառով ես չեմ ակնկալում որևէ սկզբունքային նոր արդյունք։