Հայաստանի իշխանությունները հայտարարել են «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերությունը ազգայինացնելու մտադրության մասին։ Ընկերությունը պատկանում է ռուսաստանաբնակ միլիարդատեր, ծագումով հայ գործարար Սամվել Կարապետյանին։ Այս որոշումը առաջացրել է մեծ քննարկումներ և հարցադրումներ․ որտե՞ղ է ավարտվում ռազմավարական ենթակառուցվածքների նկատմամբ հոգատարությունը, և որտե՞ղ է սկսվում քաղաքական հաշվարկը։
VERELQ-ին տված հարցազրույցում տնտեսագիտության դոկտոր Թաթուլ Մանասերյանը՝ ազգայինացման մասին օրինագծի հեղինակը, որը ներկայացվել է դեռ 19 տարի առաջ, բացատրում է, թե ինչու կարող են իշխանությունների այս քայլերը ոչ միայն վնասել երկրի ներդրումային հեղինակությանը, այլ նաև վտանգել ազգային անվտանգությունը։ Նա կատարվածը բնորոշում է որպես քաղաքական ենթատեքստ ունեցող ռեյդերյան բռնագրավում և զգուշացնում՝ եթե հասարակությունը լռի, սա կարող է դառնալ վտանգավոր նախադեպ։
Լուսանկարում՝ Թաթուլ Մանասերյանը
VERELQ. Խնդրում եմ, ինչպես կբնութագրեիք այն քաղաքական-տնտեսական հակամարտությունը, որը հասունանում է իշխանությունների և ծագումով հայ ռուսաստանաբնակ միլիարդատեր Սամվել Կարապետյանի միջև։
Թաթուլ Մանասերյան. Դուք հրաշալի հիշում եք, որ մենք հաճախ, և մասնավորապես՝ ես, մեծ կարևորություն ենք տվել այն խնդիրների քաղաքական-տնտեսական կողմերին, որոնք ծառացած են Հայաստանի առջև։ Տնտեսական հարցերը հնարավոր չէ դիտարկել առանձին՝ առանց քաղաքականության, և հակառակը։ Այս առումով՝ տեղի ունեցողը բավականին կանխատեսելի էր։
Գալիս է մի պահ, երբ պետք է հստակեցվեն երկրի տնտեսական շահերն ու նաև այն քաղաքականությունը, թե ինչպես են այդ շահերը իրականցվում։ Եվ, իհարկե, որոշակի շրջանակների նպատակները, որոնք արդեն 30 տարի է՝ որոշիչ դեր են խաղում։
Ցավոք, այդ շրջանակները միշտ չէ, որ գիտակցել են կամ ցանկացել են ընդունել, որ մի օր ամեն ինչ կարող է հարցականի տակ դրվել։ Այսինքն՝ այսօր ականատես ենք մի իրադարձության, որը ո՛չ պատահական է, ո՛չ էլ մեկուսացված դեպք։
Իշխանությունները բացահայտ հայտարարում են, որ բոլոր նրանք, ովքեր ունեն այլ նպատակներ, քան կառավարության քաղաքական գիծն է, պետք է մեկուսացվեն։ Այդ միտքը հստակ է՝ առանց բացատրության, առանց հիմնավորման։ Միակ չափանիշը՝ արդյո՞ք ձեր նպատակը համընկնում է իշխանության ուղեգծի հետ։ Եվ սա արդեն լուրջ տնտեսական ռիսկեր է ստեղծում։
VERELQ. Այսինքն՝ Դուք ակնարկում եք, որ սա փորձ է՝ կտրել Հայաստանի տնտեսությունը Ռուսաստանից։ Ճի՞շտ եմ հասկանում։
Թաթուլ Մանասերյան. Այո, լիովին ճիշտ եք հասկանում։ Կարելի է ասել, որ այսօրվա իշխանությունները փորձում են մեկուսացնել Հայաստանը։ Մեկուսացնել այն դաշնակիցներից, որոնք տարիներ շարունակ՝ նույնիսկ տասնամյակներ շարունակ, կարևոր դեր են խաղացել Հայաստանի տնտեսության մեջ։
Եվ խոսքը միայն Ռուսաստանի մասին չէ։ Կան նաև գործընկերներ, որոնք՝ ելնելով աշխարհատնտեսական և աշխարհաքաղաքական շահերից, կարող էին այսօր էլ ակտիվ դերակատար լինել։ Սակայն այդ գործընկերները արհեստականորեն դուրս են մղվում։ Իսկ սա որևէ կերպ չի սպասարկում Հայաստանի շահերը։
Հնարավոր է՝ վաղը, նույն այս ընթացքի շարունակությամբ, անգամ արևելյան այն գործընկերները, որոնք մեզ համար բնական ու ռազմավարական են, հայտնվեն արգելված շփումների դաշտում։ Այս պահին իրականացվող քայլերն ակնհայտորեն չեն բխում Հայաստանի պետական շահերից։
VERELQ. Խոսքը բավական ազդեցիկ անձի՝ Սամվել Կարապետյանի և նրա ընկերության մասին է, որը համարվում է երկրի ամենամեծերից։ Դա «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերությունն է։ Խնդրում եմ, գնահատեք՝ այս ընկերության ազգայինացումը, այն էլ նման ձևով՝ բավական կոշտ մեթոդներով, ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ Հայաստանի տնտեսության համար։
Թաթուլ Մանասերյան. Շատ կարևոր հարց եք տալիս։ Ես կցանկանայի պատասխանել որպես ազգայինացման մասին օրենքի հեղինակ։ Ես այդ օրինագիծը ներկայացրել եմ մոտ 18–19 տարի առաջ։ Իսկ ազգայինացման մասին օրենքի բացակայությունը ցանկացած երկրի համար կարող է բերել անցանկալի հետևանքներ։
VERELQ. Իսկ կոնկրետ ինչպիսի՞ անցանկալի հետևանքների։
Թաթուլ Մանասերյան. Ցանկացած սուբյեկտիվ մոտեցում կամ մեկնաբանություն կարող է երկրում անկայունություն ստեղծել։ Այս դեպքում խոսքը վերաբերում է բաշխիչ ցանցերին։ Պատկերացրեք, եթե կառավարությունն այս պահին որոշի՝ ազգայինացնել, օրինակ, «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր»-ը։ Դա կդառնա վտանգավոր նախադեպ. կառավարման ցանկացած պահի՝ տարբեր պատրվակներով, հնարավոր կլինի բռնագրավել սեփականություն միայն այն պատճառով, որ սեփականատերը չի կիսում իշխանության տեսակետը։
Սա չափազանց վտանգավոր միտում է։ Այդ իսկ պատճառով իմ առաջարկած օրինագծում հստակ սահմանված էին այն դեպքերը, երբ ազգայինացումը կարող էր իրականացնել՝ հիմնավորելով պետական շահը, փոխհատուցելով սեփականատիրոջ կորուստները, և միայն դրանից հետո՝ կիրառել կոնկրետ գործողություն։ Սա վերաբերում էր ոչ միայն այս, այլև նախկին բոլոր կառավարություններին։
Ոչ մի իշխանություն չցանկացավ ունենալ հստակ սահմաններ, որոնք պարտադիր կդարձնեին հաշվետվությունը ժողովրդի առջև։ Վերլուծել, հիմնավորել, պատճառաբանել՝ սա շատ ավելի բարդ է, քան պարզապես բռնագրավել այս կամ այն ընկերությունը։ Մանավանդ՝ եթե խոսքը վերաբերում է այդքան համակարգաստեղծ օղակի, ինչպիսին է Հայաստանի բաշխիչ ցանցը։
Իմ կարծիքով՝ այստեղ այլևս խոսքը միայն տնտեսական անվտանգությանը չէ, այլ ուղղակիորեն՝ ազգային անվտանգությանը։ Չկարգավորվածությունը խարխլում է կայունությունը։ Իսկ էներգետիկ անվտանգությունն իր հերթին հանդիսանում է տնտեսական անվտանգության առանցքային բաղադրիչը։
VERELQ. Եթե համառոտ՝ սա ռեյդերյան գրավո՞ւմ է՝ քաղաքական դրդապատճառներով։
Թաթուլ Մանասերյան. Այո, սա շատ ճիշտ բնորոշում է։ Ցավոք, ես մտահոգված եմ, որ այս միջադեպը կարող է դառնալ նախադեպ։ Եթե հասարակությունը չարձագանքի, ապա ապագայում կունենանք նմանատիպ նոր օրինակներ։
VERELQ. Այս ընկերությունը համակարգաստեղծ է, ունի վարկային պարտավորություններ, միջազգային գործընկերներ։ Ինչպե՞ս դա կընկալվի արտաքին ներդրողների կողմից։ Կազդի՞ Հայաստանի ներդրումային հեղինակության վրա։
Թաթուլ Մանասերյան. Ցավոք՝ այո։ Կարելի է վստահ կանխատեսել, որ Հայաստանը կարող է համարվել գործընկեր, որի գործողությունները անկանխատեսելի են։ Իսկ դա մեծապես վանող գործոն է արտաքին ներդրողների համար։
VERELQ. Կցանկանա՞ք որևէ բան ավելացնել։
Թաթուլ Մանասերյան. Այո։ Ցավոք, մեր հասարակությունը լիարժեք տեղեկացված չէ այն մասին, թե ինչով է զբաղվում Սամվել Կարապետյանը և ինչ է անում Հայաստանի համար։ Կբերեմ միայն մեկ օրենսդրական օրինակ։ Ժամանակին մենք ընդունեցինք երկակի հարկումը բացառող օրենք։ Այդ մասին, կարծում եմ, գիտեք. յուրաքանչյուր երկրի հետ առանձին ստորագրվում է համաձայնագիր, ըստ որի՝ եթե քաղաքացու կողմից հարկեր վճարվել են մեկ երկրում, ապա նույն եկամուտների համար երկրորդ երկրում կրկնակի հարկում չի կիրառվում։
Սամվել Կարապետյանը այն հազվագյուտ գործարարներից է, ով ամբողջությամբ հասկացավ այդ օրենքի էությունը։ Նրա շինարարական ընկերությունները, որոնք գործում են Ռուսաստանում, իրենց հարկերը վճարում են Հայաստանում՝ հարստացնելով մեր երկրի պետական բյուջեն։ Այս մասին բարձրաձայնել չեն շտապում, որովհետև կարող է ստեղծվել տպավորություն, թե դա վնասում է մեկ այլ երկրի շահերին։ Բայց Հայաստանի պես փոքր տնտեսություն ունեցող երկիրը չի կարող վնաս հասցնել Ռուսաստանի նման հսկա տնտեսությանը։
Իսկ մյուս կողմից, այն, ինչ անում է Սամվել Կարապետյանը, անհնար է համեմատել ո՛չ քաղաքական գործիչների, ո՛չ գործարար շրջանակների վարքի հետ։ Նա անում է այդ ամենը լուռ՝ իր ժողովրդի և Հայաստանի տնտեսության զարգացման շահերից ելնելով։
