Իրանում հակասական դիրքորոշումներ են «Թրամպի ուղու» հարցում. աջակցությունից մինչև ժխտում

Իրանը զգուշավոր է արձագանքում վերջերս նախաստորագրված խաղաղության համաձայնագրին, որը վերաբերում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև «Թրամպի ճանապարհ» անունով տրանսպորտային  ուղու ստեղծմանը։ Չնայած երկրի պաշտոնական ներկայացուցիչները հայտարարում են տարածաշրջանում խաղաղ ջանքերի աջակցման մասին, Իրանի ղեկավարության մեջ նկատվում են տարբեր մոտեցումներ այս հարցում, ինչը արտահայտում է Թեհրանում տարբեր տեսակետների լայն շրջանակ։

Իրանի պաշտոնական դիրքորոշումը

Իրանի նախագահ Մասուդ Պեզեշքիանը իր հայտարարությունում գոհունակություն հայտնեց, որ Իսլամական Հանրապետության հիմնական պահանջները հաշվի են առնվել համաձայնագրում։ Նրա խոսքերով, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքի նախագիծը, ինչպես ներկայացված է մամուլում, այնքան վտանգավոր չէ, որքան հաճախ ուռճացվում է, և այն հաշվի է առնում Իրանի կարևոր շահերը, ինչպիսիք են տարածքային ամբողջականության պահպանումը և կայուն կապի հաստատումը՝ առանց հյուսիսային տարածաշրջաններով հարաբերությունները խաթարելու։

«Ավարտապես, այս միջանցքը այն չէ, ինչի մասին շատ խոսակցություններ եղել են լրատվամիջոցներում։ Մենք համաձայնության ենք եկել կարևոր հարցերի շուրջ», - նշեց Պեզեշքիանը։ Նա բացատրեց, որ «Իսլամական Հանրապետության պահանջները հաշվի են առնվել», ավելացնելով, որ այդ պահանջներից մեկն էլ բոլոր երկրների սուվերենիտետի պահպանումն է։

Իրանի ԱԳ նախարար Աբաս Արաղչին հաստատել է, որ «Զանգեզուրի միջանցքի հարցը լիովին դուրս է մնացել օրակարգից»։ Նա շեշտել է, որ նախագիծը կիրականացվի Հայաստանի լիակատար ինքնիշխանությամբ, իսկ տրանսպորտային ճանապարհի կառուցման նախագիծը կիրականացվի հայ-ամերիկյան ընկերության կողմից՝ Հայաստանի օրենքներով։

Արաղչին նշել է, որ Իրանը շարունակում է ակտիվորեն հետևել զարգացումներին, բայց ընդհանուր առմամբ նրա դիրքորոշումը խաղաղության և տարածքային ամբողջականության աջակցման հարցում չի փոխվում։ Նա նաև ընդգծեց, որ Իրանը երբեք չի ընդունի միջազգային սահմանների փոփոխություն, և շարունակելու է պաշտպանել բոլոր երկրների տարածքային ամբողջականությունը։

Տարբեր մոտեցումներ բարձրագույն օղակներում

Իսկ Իրանի հոգևոր առաջնորդի խորհրդական Ալի Աքբար Վելայաթին շատ ավելի կատեգորիկ դիրքորոշում է հայտնել Զանգեզուրի միջանցքի հարցում։ Նա հայտարարել է, որ Իրանը չի թույլատրի «Թրամպի ճանապարհի» ստեղծումը Սյունիքի մարզով՝ պնդելով, որ այս նախագիծը ոչ միայն խախտում է Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը, այլ նաև կարող է հանգեցնել տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական կայունության խախտմանը։

Վելայաթին շեշտել է, որ նման միջանցքի ստեղծումը մաս է կազմում ավելի լայն աշխարհաքաղաքական խաղի, որտեղ Իրանին տեղ չունի։ Նա նշել է, որ Թեհրանը պայքարելու է այս նախագծի դեմ՝ անկախ նրանից, արդյոք Ռուսաստանը կշարունակի համագործակցություն այս նախագծում։ Նրա կարծիքով՝ այս քայլը մաս է կազմում Արևմուտքի ռազմավարությանը՝ Իրանի ուժերը և դիրքերը տարածաշրջանում թուլացնելու նպատակով։ «Իրան չի թույլատրի այս միջանցքի ստեղծումը՝ անկախ նրանից՝ Ռուսաստանը մասնակցո՞ւմ է նախագծին, թե ոչ», - կատեգորիկ հայտարարել է Վելայաթին։

Պաշտոնական մոտեցումների տարբերություններ

Այս հակասական դիրքորոշումները վկայում են Իրանի ղեկավարության ներսում Զանգեզուրի միջանցքի հարցով տարբերություններ մասին։ Եթե պաշտոնական դիրքորոշումը՝ Պեզեշկյանի և Արաղչիի կողմից, կենտրոնացած է տարածաշրջանային կայունության պահպանման և հարևանների հետ համագործակցության վրա, ապա ավելի ռադիկալ դիրքորոշումը՝ Վելայաթիի կողմից, պահանջում է « սկզբունքային» դիրքորոշման պահպանություն, որը վերաբերում է Իրանի տարածքային ամբողջականությանը և սուվերենիտետին։

Այն, ինչ ամրագրած է համաձայնագրում

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն օգոստոսի 8-ին՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի մասնակցությամբ, ստորագրեցին համատեղ հայտարարություն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ հարաբերությունների մասին։

Փաստաթղթի կարևորագույն բաղադրիչը, ըստ փորձագետների և վերլուծաբանների, համարվում է տրանսպորտային միջանցքի ստեղծումը, որն անցնելու է Հայաստանի հարավային մասով (Սյունիք) և ապահովելու է Ադրբեջանին անմիջական հասանելիություն Նահիջևանին՝ «միջազգային և ներքին հաղորդակցությունների փոխադարձ շահերից Հայաստանի Հանրապետության համար»։ Հայաստանը համաձայնել է տրամադրել ԱՄՆ-ին բացառիկ իրավունքներ տրանսպորտային ճանապարհի զարգացման համար իր տարածքում՝ 99 տարվա ժամկետով։

Այնուամենայնիվ, Հայաստանի սուվերենիտետը այս տարածքի նկատմամբ, համաձայն ստորագրված փաստաթղթի, կպահպանվի։ ԱՄՆ-ը հողը վարձակալությամբ կհանձնի կոնսորցիումին, որը займվելու է երկաթուղային, նավթամուղի, գազամուղի և օպտիկական լույսի գծերի զարգացմանը, ինչպես նաև հնարավոր կլինի էլեկտրականության գծերի ստեղծումը։

Առայժմ Փաշինյանն ու Ալիևը չեն ստորագրել համաձայնագրի վերջնական տեքստը, և նրանց ԱԳ նախարարները միայն նախաստորագրել են այն։ Հավանաբար դա պայմանավորված է Ադրբեջանական կողմից Հայաստանի Սահմանադրությունում փոփոխություններ կատարելուն ուղղված պահանջներով։