Մերձավոր Արևելքը լարվածության կենտրոնում է․ ինչպես կպատասխանի Իրանն ԱՄՆ հարվածներին

ԱՄՆ-ի կողմից Իրանի միջուկային օբյեկտների դեմ իրականացված ավիահարվածներից հետո Թեհրանը վերլուծում է հնարավոր պատասխան քայլերը՝ ձգտելով պահպանել հավասարակշռություն զսպվածության և կարողությունների ցուցադրման միջև։ Միջազգային հանրությունն ուշադիր հետևում է զարգացումներին, մինչդեռ էներգետիկ շուկաներն ու դիվանագիտական կառույցները պատրաստվում են տարբեր սցենարների։

Շաբաթ երեկոյան ԱՄՆ-ը ավիահարվածներ է իրականացրել Իրանի երեք հիմնական միջուկային օբյեկտների վրա՝ Նաթանզում, Ֆորդոյում և Իսֆահանում։ Նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել է, որ գործողության նպատակը եղել է այդ ենթակառուցվածքների չեզոքացումը։ Վերլուծաբանների գնահատմամբ՝ օգտագործվել են, մասնավորապես, 30,000 ֆունտանոց «բունկեր ճեղքող» ռումբեր, որոնք նախատեսված են ստորգետնյա շինությունները ոչնչացնելու համար։ Ամերիկացի պաշտոնյաների խոսքով՝ ավերածությունները տեսանելի են անգամ արբանյակային պատկերներում։

Սա համարվում է ամենախոշոր ռազմական գործողությունը Արևմուտքի կողմից Իրանի դեմ 1970-ականների վերջից ի վեր և փաստացի նշանակում է, որ ԱՄՆ-ը ներգրավվել է մի բախման մեջ, որը մինչ այդ հիմնականում ընթանում էր Իսրայելի և Իրանի տարածաշրջանային գործընկերների միջև։

Իրանի պատասխանը․ ճկունություն և բազմաշերտ մոտեցում

Ստեղծված իրավիճակի ֆոնին Թեհրանը մշակում է հավասարակշռված և փուլային պատասխան քաղաքականություն։ Ավիահարվածներից ժամեր անց արձանագրվել են հրթիռակոծություններ Իսրայելի տարածքի ուղղությամբ, որոնք պատճառել են ավերածություններ Թել Ավիվում և վնասվածքներ՝ քաղաքացիական անձանց շրջանում։ Այնուամենայնիվ, միջազգային դիտորդների գնահատմամբ, այդ արձագանքը սահմանափակ է և, ամենայն հավանականությամբ, չի հանդիսանում ամբողջական պատասխանը։

Թեհրանում քննարկվում են տարբերակներ, ներառյալ՝ կիբերհարձակումներ, տարածաշրջանային գործընկերների միջոցով արձագանքման միջոցներ և դիվանագիտական ակտիվացում։ ԱԳ նախարար Աբբաս Արաքչին այցելել է Մոսկվա և Ստամբուլ՝ բարձր մակարդակի հանդիպումների համար, որտեղ քննարկվել է հնարավոր ապաէսկալացիան և միջազգային աջակցության ուղիները։

Հորմուզի նեղուցը՝ խորհրդանշան և ռազմավարական գործիք

Թեհրանում ակտիվ քննարկման առարկա է դարձել նաև Հորմուզի նեղուցի հարցը՝ աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից կարևոր ծովային ուղի, որով իրականացվում է համաշխարհային նավթի մոտ 20%-ի արտահանումը։ Թեպետ Իրանի խորհրդարանը հավանություն է տվել նեղուցը փակելու նախաձեռնությանը, վերջնական որոշումը պետք է կայացնի Ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհուրդը։

Արևելագետ Գեորգի Միրզաբեկյանի խոսքով՝ Իրանը նախկինում ևս բարձրաձայնել է այդ հնարավորության մասին՝ դիտարկելով որպես զսպման մեխանիզմ։ Սակայն պատմության ընթացքում երկիրը երբեք ամբողջությամբ չի փակել նեղուցը—even during the Iran-Iraq war—հաշվի առնելով դրա կարեւորությունը նաև իր համար։ Նեղուցի հնարավոր սահմանափակումները, ըստ փորձագետների, ազդեցություն կունենան ոչ միայն համաշխարհային էներգետիկ շուկաների, այլև Իրանի հիմնական նավթ գնորդների՝ Չինաստանի և Հնդկաստանի շահերի վրա։

Միջազգային արձագանք և դիվանագիտական զարգացումներ

Մի շարք երկրներ անհանգստություն են հայտնել վերջին զարգացումների կապակցությամբ։ Ռուսաստանը, Չինաստանը և Պակիստանը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում առաջարկել են հրադադարի վերաբերյալ բանաձև։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն դատապարտել է ԱՄՆ-ի գործողությունները՝ ընդգծելով դրանց հնարավոր վտանգները համաշխարհային անվտանգության և տնտեսական կայունության համար։

Միևնույն ժամանակ, Վաշինգտոնից արված հայտարարություններում նշվում է, որ գործողության նպատակը հակամարտության սրացումը չէ, այլ՝ միջուկային ծրագրի սահմանափակումը։ ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի խոսքով՝ նոր հարվածներ կարող են լինել միայն այն դեպքում, եթե Իրանը շարունակի ակտիվ ռազմական գործողություններ։ Թեհրանի պաշտոնական դիրքորոշումն է, որ դիվանագիտական գործընթացը հնարավոր կլինի միայն համապատասխան գնահատականներից և ընթացիկ իրադարձությունների վերլուծությունից հետո։

Ներքին իրավիճակ և տարածաշրջանային ֆոն

Իրանում ակտիվացել են անվտանգության ապահովման միջոցառումները, միաժամանակ դիտվում է բնակչության մասնակի տեղափոխում խոշոր քաղաքներից դեպի գյուղական շրջաններ։ Իրանական լրատվամիջոցները հաղորդում են քաղաքացիական զոհերի մասին։ Միջազգային ավիաընկերություններն էլ վերանայում են իրենց երթուղիները՝ խուսափելով տարածաշրջանի օդային տարածքից։ Flightradar24-ի տվյալներով՝ Իրանին, Իրաքին և Իսրայելին վերաբերող օդային գոտիները զգալիորեն սահմանափակվել են քաղաքացիական թռիչքների համար։

Էներգետիկ շուկաներ և գլոբալ ռիսկեր

Նավթի գներն արձագանքել են արագ աճով, իսկ շուկաները ցուցադրում են բարձր տատանողականություն։ Հորմուզի նեղուցի հնարավոր փակումը ստիպել է էներգետիկ ընկերություններին վերանայել իրենց հակաճգնաժամային ռազմավարությունները։ Ինդիան և Չինաստանը, որպես Իրանի նավթի հիմնական գնորդներ, անմիջականորեն կախված են Պարսից ծոցով անցնող ուղիների կայունությունից։

Ներկայում, վերլուծաբանների կարծիքով, Թեհրանի գործողությունները մնում են հավասարակշռված ռազմավարության շրջանակում՝ համատեղելով պատասխանի պատրաստակամության ցուցադրումն ու բաց ռազմական բախումից խուսափելու փորձերը։ Իրանը ձգտում է պահպանել դիվանագիտական և քաղաքական ճկունության տարածք՝ ապավինելով միջազգային շփումներին ու նաև՝ ոչ ավանդական արձագանքման գործիքակազմին։