Կարծում եմ, գիշերվա ընթացքում հասցրել եք վերապրել Ռոբերտ Քոչարյանին քրեական մեղադրանք ներկայացնելու հետ կապված առաջին շոկը, և հիմա սկսում եք մտածել, թե ինչ է լինելու։ Ֆեյսբուքը հեղեղված է արձագանքներով, մեծ մասը, բնականաբար, ոգևորված, սակայն այս ամենը շատ ավելի բարդ է։ Այս մասին իր Facebook-յան էջում գրում է ԱրԱր հիմնադրամի ղեկավար, փորձագետ Ավետիք Չալաբյանը:
Նրա խոսքով, կասկած չկա, որ մարտի 1-ի ուրվականը կախված է մեր երկրի վրա արդեն տաս տարի, և որքան շուտ կարողանանք այդ ուրվականից ազատվել, այնքան լավ։ «Երկրորդը, կասկած չկա, որ հենց Ռոբերտ Քոչարյանն է եղել մարտի 1-ի հիմնական քաղաքական որոշումներ ընդունողը, և իր որոշումներն են հանգեցրել ցուցարարների և ուժային կառույցների միջև բախումներին, որոնք ավարտվել են արյունահեղությամբ և այսպիսի ծանր վերք են թողել բոլորիս կյանքում, և որ անձամբ Ռոբերտ Քոչարյանը պետք է պատասխանատվություն կրի իր գործողությունների համար, առավել ևս, որ դա իր պաշտոնավարման ընթացքում միակ արյունահեղությունը չէր», - վստահ է նա։
Բայց այստեղ, նշում է Չալաբյանը, անկասկած մասը ավարտվում է, և սկսում են շատ ավելի բարդ հարցերը։ «Նախ, մարտի 1-ի իրադարձություններին տարբեր կողմերից ակտիվորեն ներգրավված են եղել երկրի բոլոր երեք նախկին նախագահները, երկու նախկին պաշտպանության նախարարները, այսօրվա գործող մի շարք պատգամավորներ և քաղաքական գործիչներ, ուժային կառույցների ղեկավարներ, և նաև այսօրվա գործող վարչապետը։ Եթե պետք է լինի մարտի 1-ի գործի հետաքննություն, պետք է բոլորի գործողությունների իրավաչափությունը քննվի, և ոչ միայն Ռոբերտ Քոչարյանինը, և վերականգնվի իրադարձությունների ամբողջ պատկերը, և յուրաքանչյուրի մեղքի չափը։ Համոզված եմ, որ պատին սեղմած Քոչարյանը չի լռի, և մեզ բազմաթիվ անսպասելի բացահայտումներ են սպասում։
Երկրորդը, իր մասշտաբներով և բարդությամբ այս դատավարությունը կարգով կգերազանցի Սասնա Ծռերի դատավարությունը, քանի որ մարդկանց ներգրավվածությունը հսկայական էր, և այն գործողությունները, որոնց արդյունքում մարդիկ են զոհվել, եղել են հազարավոր մարդկանց ներկայությամբ և մասնակցությամբ։ Իհարկե, կարել է ասել, որ ամեն ինչում Քոչարյանն է մեղավոր, մնացածները պարզապես հրաման են կատարել, և անցնել առաջ, բայց իրականությունը այն է, որ մարտի 1-ի բախումը դուրս եկավ վերահսկողության տակից և վերածվեց արյունալի խրախճանքի ոչ միայն Քոչարյանի որոշման պատճառով, այլև բազմաթիվ այլ գործող անձանց մոտիվացիայի՝ այն տանել արյան։ Այս կծիկը քանդելու համար հսկայական դատական պրոցես է պետք, և մինչև վերջ պարզ չի, թե մեր պայմաններում այն ինչպես է հնարավոր կազմակերպել, որ առաջին ատյանի դատավորը մարդկային և պրոֆեսիոնալ կարողություն ունի այդպիսի վիթխարի վարույթ իրականացնելու համար։ Տրամաբանորեն, այսպիսի իրավիճակի համար հատուկ դատարան է պետք ստեղծել, սակայն մեր Սահմանադրությունը դա արգելում է (գուցե հատուկ), և գուցե դրա համար նույնիսկ պետք է Սահմանադրություն հիմա փոփոխել։
Վերջապես, մարտի 1-ը միակը չի։ Նրան նախորդել է 1996 թվականի կեղծված նախագահական ընտրությունները, որից սկսեց Հայաստանում քաղաքական բռնության շղթան, 1999 թ հոկտեմբերի 27-ը դիմահար գնդակահարությունը խորհրդարանում, և հաջորդել են բազմաթիվ այլ քաղաքական բռնության ակտեր, և դրանց տարբեր ձևերով ներգրաված են եղել հսկայական քանակությամբ մարդիկ։ Արդյոք մենք կարողություն ունենք առկա քրեական օրենսգրքի և դատավարական պրակտիկայի պայմաններով այս ամբողջ կծիկը քանդել, արդյոք դա կաթվածահար չի անի դատական համակարգը, և բերի այն լիակատար փակուղու՞։
Գուցե այս ամենի վերաբերյալ հատուկ օրենսդրություն է պետք ընդունել, որը թույլ կտա անցյալից մնացած քաղաքական բռնության դառը ժառանգությունը բացահայտել և հիմնական մեղավորներին պատժել՝ առանց կաթվածահար անելու պետությունը։ Դրա միջազգային պրակտիկան կա, և մեզ պետք է այն ուսումնասիրել և կիրառել, այլապես մենք կարող ենք այս ամենից ուղիղ հակառակ արդյունք ստանալ», - ասված է փորձագետի գրառման մեջ։
