Թուրքիայի պաշտոնական շրջանակներից ամիսներ առաջ հնչող ռուսական արտադրության С-400 զենթիահրթիռային ՀՕՊ համակարգեր ձեռք բերելու մասին հայտարարությունները կարծես «միս ու արյուն» են դառնում: ՆԱՏՕ-ի անդամ հանդիսացող Թուրքիայի պաշտապնության նախարար Ֆիքրի Ըշըքն ապրիլի 21-ին հայտարարել է, որ Ռուսաստանի հետ С-400 ՀՕՊ համակարգեր ձեռք բերելու վերաբերյալ բանակցությունները գտնվում են եզրափակիչ փուլում և Հյուսիսատլանտյան դաշինքի գործընեկրները պետք է ըմբռնումով մոտենան այս հանգամանքն:

«Ռուսաստանի հետ С-400 ՀՕՊ համակարգեր ձեռբ բերելու մասով բանակցությունները մտել են եզրափակիչ փուլ: ՆԱՏՕ-ն պետք է ըմբռնումով մոտենա այս հանգամանքին: Հայտնի է, որ Թուրքիան այդ համակարգերի կարիքն ունի: Միևնույն ժամանակ դաշինքի անդամ երկրները մեզ չեն ներկայացրել տնտեսապես ավելի շահավետ տարբերակ և չեն ցանկանում մեզ հետ կիսվել տեխնոլոգիաներով: Մենք հասկանում ենք, որ չենք կարող ինտեգրել С-400 համակարգերը ՆԱՏՕ-ի ՀՕՊ ընդհանուր համակարգի հետ, սակայն դաշինքն էլ նման պահանջ չի դնում», - նշել է Թուրքիայի պաշտապնության նախարարը:

Տրամադրել զենք եւ ազդել

Հատկանշական է, որ այս գործարքը, բացի զուտ ռազմական բաղադրիչից, ունի նաեւ շատ ընդարձակ քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական շահերի բախման շերտ: Մի կողմից կարող է հարց ծագել՝ ո՞րն է Ռուսաստանի տրամաբանությունը՝ ուժեղացնել Մերձավոր Արեւելքում եւ Հարավային Կովկասում սեփական ամենահավանական հակառակորդի կամ մրցակցի՝ Թուրքիայի ռազմական ներուժը, ում հետ սիրիական համակարտության ֆոնին դեռ մեկ տարի առաջ գրեթե պատերազմի շեմին էր գտնվում: Ու դեռ հարց է, թե ինչպես իրեն կպահի Թուրքիան Ռուսաստանի հանդեպ նույն տարածաշրջաններում ապագայում: Այս համակարգերի հզորությունը պետք չէ թերագնահատել: Պատկերավոր ասած՝ C-400 համակարգերը ՀՕՊ ոլորտում այն են, ինչ հրթիռային հարձակողական սպառազինությունների շարքում՝ «Իսկանդերները»:

Այնուամենայնիվ Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի շահերի համար ստեղծվել է այնպիսի իրավիճակ, որն, ըստ փորձագետների, հնարավոր է դարձնում այս գործարքի իրականացումը: Այս առումով բավականին հետաքրքրական է ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Վաղարշակ Հարությունյանի կարծիքը: «Թուրքիան շահագրգռված է այս համակարգերի ձեռքբերմամբ, քանի որ մինչեւ օրս, գտնվելով ՆԱՏՕ-ի հովանու տակ, մեծ ուշադրություն չի դարձրել իր հակաօդային պաշտպանությանը: Տարածաշրջանում Թուրքիայի ՀՕՊ համակարգն ամենաթույլերից է: Այնտեղ տեղակայված են ամերիկյան «Փեթրիոթ» համակարգերը, սակայն դրանք այն էֆեկտիվությամբ չեն աշխատում եւ չեն ծածկում Թուրքիայի ողջ տարածքը»,- նշում է նա:

Մյուս կողմից, սա նաեւ Թուրքիայի վրա ազդեցության հնարավորություն է եւ կոմերցիոն շահ: Ցանկացած սպառազինության, հատկապես մեծ համակարգերի վաճառքը ենթադրում է կադրերի պատրաստում եւ պահեստամասերի մշտական առաքում: Այսինքն՝ ՀՕՊ համակարգերի մասով Թուրքիան որոշակի առումով կարող է հայտնվել Ռուսաստանի ազդեցության դաշտում: Մյուս կողմից՝ խոսքը տասնյակ, եթե ոչ հարյուրավոր միլիոն դոլարների հասնող գործարքների մասին է, որը Ռուսաստանի համար սպառազինությունների առեւտրի նոր շուկա է եւ եկամուտների աղբյուր, ինչը ծանր պայմաններում հայտնված ՌԴ տնտեսությանը օդի ու ջրի նման է պետք:

Իսկ եթե Ռուսաստանը մտնում է սպառազինությունների ՆԱՏՕ-ի շուկայի թեկուզ ծայրամաս, ապա դա հանգեցնում է այդ բլոկի տեխնոլոգիապես ամենազարգացած հատվածի՝ ԱՄՆ-ի եւ Եվրամիության որոշ երկրների սպառազինությունների առեւտրից ստացվող եկամուտների կրճատման: Մյուս կողմից Ռուսաստանը ճեղքում է նաեւ իր նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցները հենց ՆԱՏՕ-ի անդամ պետության միջոցով:

Բացի այդ, նման գործարքը պետք է դիտարկել Հարավային Կովկասում եւ Մերձավոր Արեւելքում Ռուսաստանի ու Թուրքիայի շահերի ընդհանուր համակարգի համատեքստում: Իսկ դա առաջին հերթին Սիրիայի եւ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտություններն են: Չի բացառվում, որ Ռուսաստանը համաձայնել է ճանաչել Թուրքիայի իրավունքները քրդերի հարցում, իսկ Թուրքիան չի խառնվելու Սիրիայի մնացած հատվածի գործերին: Մյուս կողմից, Թուրքիան չի խառնվելու ԼՂ հակամարտությանը գոնե Ադրբեջանին մշտական սադրանքների հրահրելու տեսքով:

ՆԱՏՕ-ն չի կարող ստիպել Անկարային հրաժարվել

Ինչեւէ, ինչպես էլ կարելի էր պատկերացնել, ՆԱՏՕ-ն բավական զգայուն է վերաբերվում Ռուսաստանի հետ Թուրքիայի ռազմատեխնիկական համագործակցության հեռանկարին: Հատկապես, խոսքը Թուրքիայի՝ Ռուսաստանից С-400 ՀՕՊ համակարգերի ձեռքբերման հետեւանքների մասին է: Հարցի վերաբերյալ հետաքրքիր մեկնաբանություն է տվել ՆԱՏՕ-ի հարավկովկասյան կապերի գրասենյակի ղեկավար Ուիլյամ Լահուն: Նա նշում է, որ այդ գործարքը, իհարկե, չի հարուցի ՆԱՏՕ անդամ պետությունների հրճվանքը, սակայն նա ընդունում է, որ դաշինքը չի կարող ստիպել Անկարային հետ կանգնել այդ քայլից:

«Տակտիկական եւ օպերացիոն մակարդակում ՆԱՏՕ-ում կան ստանդարտներ, սակայն ոչ բոլոր պետություններն են դրանց ամբողջ ծավալով հետեւում: Դրանք պարտադիր չեն բոլոր անդամների համար նաեւ զենքերի մասով: Ինչ վերաբերում է հակաօդային պաշտպանությանը, ապա ՆԱՏՕ-ն ունի ինտեգրված համակարգ, որի մաս է կազմում նաեւ Թուրքիան, ուստի ՀՕՊ համակարգերի ձեռք բերման հարցում կարեւոր է ՆԱՏՕ-ի մյուս անդամների կարծիքը»,- պարզաբանեց Լահուն: Լահուի խոսքերից պարզ դարձավ, որ Թուրքիան «լավ օրից չէ», որ փորձում է ռուսական արտադրության ՀՕՊ համակարգեր ձեռք բերել: Արեւմտյանն ուղղակի թանկ է: Դրանց հիմնական արտադրողն Արեւմուտքի տեխնոլոգիապես զարգացած մասն է, ուստի գներն էլ «եվրոպական» են կամ «ամերիկյան»:

«Թուրքիան ժամանակին փորձում էր այս խնդիրը լուծել չինական համակարգերի միջոցով, քանի որ դրանք էժան են: Սակայն դաշնակիցները զգուշացրեցին, որ դրանք չեն կարող միացվել ՆԱՏՕ-ի ՀՕՊ համակարգերի կառավարման միասնական կիբեր եւ էլեկտրոնային համակարգին: Մտահոգություն կար, որ այս կերպ Չինաստանը կարող է որոշակի ծրագրեր ներբեռնել մեր համակարգ եւ տեղեկություններ կորզել այնտեղից: Արդյունքում Թուրքիան ձեռք չբերեց այդ համակարգերը: Նույն խնդիրն է առաջանալու Ռուսաստանից ՀՕՊ համակարգեր ձեռք բերելու պարագայում, ուստի հավանաբար նույն պատճառաբանությամբ Թուրքիային թույլ չեն տա միանալ ՆԱՏՕ-ի կառավարման միասնական կիբեր եւ էլեկտրոնային համակարգին»,- եզրափակեց նա:

Բլեֆ և տակտիկական խաղ Արևմուտքի հե՞տ

Թուրքիայի փորձագիտական շրջանակներն ամեն դեպքում հակված են կարծել, որ С-400 համակագեր ձեռք բերելու մասին հայտարարությունները «բլեֆ են» և միայն Անկարայի տակտիական խաղն արեւմտյան դաշնակիցների հետ հարաբերություններում: Այս կարծիքն է կիսում Քադիր Հաս համալսարանի ռեկտոր (Ստամբուլ), հայտնի թուրք փորձագետ Մուստաֆա Այդինը:

«Մենք եւս Թուրքիայում նույն բաներն ենք լսել եւ հավելյալ տեղեկատվություն չունենք: Սակայն կարծում եմ, որ դա շատ դժվար է, քանի որ դրանք համատեղելի չեն ՆԱՏՕ-ի զինատեսակների հետ: Կարծում եմ, դրանք արեւմտյան դաշնակիցների հետ հարաբերություններում Թուրքիայի բանակցային մարտավարական խնդիրներն են: Սա ավելի շատ քաղաքական խաղ է, քան իրականություն: Ամեն դեպքում չեմ կարծում, որ Թուրքիան իսկապես կգնի նշված ռուսական սպառազինությունների տեսակները, որովհետեւ ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերությունները այլ կերպ կարող են զարգանալ: Դա կհանգեցնի տարբեր ռազմական դիրքավորումների», - ըդգծում է Այդինը:

Ամեն դեպքում, փորձագետների կարծիքով, Թուրքիային նման համակարգերի վաճառքի հավանականությունը մեծացնում է նաեւ այն հանգամանքը, որ այժմ Ռուսաստանում մշակվում է նոր սերնդի ՀՕՊ C-500 համակարգեր, որում ինտեգրված են հակահրթիռային պաշտպանության տարրեր: Կարելի է ենթադրել, որ հարկ եղած դեպքում Ռուսաստանը Թուրքիային կտրամադրի C-400 համակարգերը, որը ՌԴ-ի համար այս պահին ռազմաքաղաքական եղանակներով աշխարհաքաղաքական խնդիրների լուծման հնարավորություն է:

Պատրաստեց Արշալույս Մղդեսյանը